Το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς και ο Όμιλος Φίλων Θεσσαλονίκης του ΙΝΠ διοργάνωσαν με επιτυχία την τρίτη επετειακή εκδήλωση- ημερίδα με θέμα ” Aφηγήσεις της Μικρασιατικής Καταστροφής: χώρος και κοινωνία” στις 19 Δεκεμβρίου 2022 στον Πολυχώρο Πολιτισμού Ένεκεν με ταυτόχρονη μετάδοση από το κανάλι Youtube του Ινστιτούτου. Η εκδήλωση είναι η τέταρτη δράση, μετά από ένα μεθοδολογικό Εργαστήριο που προηγήθηκε τον περασμένο Φεβρουάριο, την 1η εκδήλωση τον περασμένο Μάιο και τη 2η τον Οκτώβριο, στο πλαίσιο του προγράμματος με θέμα «Εκατό χρόνια από το 1922: Ταυτότητες, δομές, πολιτική στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου και ειδικά στις Νέες Χώρες». Συγκεκριμένος στόχος της 3ης εκδήλωσης είναι η ανίχνευση των κοινωνικών και πολιτικών επιπτώσεων των ποικίλων οικιστικών προγραμμάτων εγκατάστασης των προσφύγων σε όλη την επικράτεια, μέσα από χωροκοινωνικές αφηγήσεις καθώς και από τις εγγραφές τους στο φαντασιακό, το συμβολικό και τη βιωμένη εμπειρία.
Στην εισαγωγή της η Σάσα Λαδά, Ομ. Καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ, έθεσε το θεωρητικό και πολιτικό πλαίσιο της έρευνας και των εισηγήσεων που ακολούθησαν. Στην πρώτη θεματικήΟι νέοι προσφυγικοί οικισμοί ο Βασ. Κολώνας, Καθηγητής Αρχιτεκτονικής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ανέπτυξε το θέμα Προσφυγικοί οικισμοί, Συνέχειες και ασυνέχειες στην αρχιτεκτονική της Κατοικίας τεκμηριώνωντας την πολύμορφη και μακρόχρονη διαδικασία της οικιστικής εγκατάστασης ενός εκατομμύριου προσφύγων στον Ελλαδικό χωρο, που αποκόπηκαν βίαια από την Μικρά Ασία. Ανέδειξε, επίσης, τις ιδιαίτερες πολιτισμικές και κοινωνικές διαστάσεις που συγκρότησαν τους νέους προσφυγικούς οικισμούς.
Στη συνέχεια η Αθηνά Βιτοπούλου, Επίκ. Καθηγήτρια Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΑΠΘ με θέμα Εκσυγχρονισμός και εξάλειψη προσφυγικών ιχνών. Ο συνοικισμός της Αγίας Φωτεινής στη Θεσσαλονίκη ως παράδειγμα αυθόρμητης αυτοστέγασης κατέγραψε την εγκατάσταση των προσφύγων στην πόλη της Θεσσαλονίκης μέσα από μια εκτενή ερευνητική τεκμηρίωση. Αναφέρεται αναλυτικότερα στο συνοικισμό της Αγίας Φωτεινής ως παράδειγμα αυθόρμητης αυτοστέγασης σε κεντρικό σημείο της πόλης, που τελικά «σαρώθηκε» χωρίς να αφήσει κανένα ίχνος της ιστορίας του.
Η Έλσα Κοντογεώργη, Διευθύντρια Ερευνών, Κέντρο Ερεύνης της Ιστορίας του Νεωτέρου Ελληνισμού, Ακαδημία Αθηνών με θέμα Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή: όψεις της κατάστασης στη Μακεδονία κατά την περίοδο της άφιξης των προσφύγων και της ανταλλαγής των πληθυσμών, παρουσίασε μέσα από αρχεία και εκθέσεις την κατάσταση συγκρούσεων, διενέξεων και βιαιοπραγιών μεταξύ των διαφόρων πληθυσμιακών ομάδων μετά την ανταλλαγή καθώς και την μεταβίβαση κυριότητας αγροτικών κτημάτων.
Στο δεύτερο μέρος με τίτλο Αναπαραστάσεις του φαντασιακού και του συμβολικού ο Βασίλης Βασιλειάδης, Επικ. Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας ΑΠΘ ανέπτυξε το θέμα Η γλώσσα, ο τόπος, ο προσφυγικός εαυτός σε λογοτεχνικά κείμενα για τη Μικρά Ασία. Η λογοτεχνική πραγμάτευση των τριών αυτών παραμέτρων μέσα από έργα μικρασιατών συγγραφέων της πρώτης προσφυγικής γενιάς (Κ. Πολίτης, Διδώ Σωτηρίου, Ηλίας Βενέζης, Γιώργος Σεφέρης) δείχνει την προοδευτική μείωση της γλωσσικής ποικιλίας- πολυφωνίας, την νοσταλγική αναπαράσταση αλλά και ηθογραφική διάθεση περιγραφής του τόπου προέλευσης, την μνημονική ανακατασκευή του ως τοπογραφία και τοπιογραφία.
Στη συνέχεια η Άνθη Καρρά, Νομικός και μεταφράστρια με τίτλο Αβραάμ Παπάζογλου, ανάμεσα στην Πόλη και τη Σαλονίκη. Μετεγκατάσταση και μεσολάβηση στο χώρο της λογοτεχνίας και της τέχνης στο Μεσοπόλεμο παρουσίασε τα αποτελέσματα μιας έρευνας για έναν πρόωρα χαμένο,- τουφεκισμένο από τους Γερμανούς ; – Κωνσταντινοπολίτη νεαρό διανοούμενο: τον Αβραάμ Παπάζογλου, τη ζωή και το έργο του. Μια σημαντική περίπτωση πολιτισμικής μεσολάβησης μεταξύ των δυο γλωσσών, ελληνικής και τουρκικής, μέσω της μετάφρασης λογοτεχνικών έργων εκατέρωθεν, μεσολάβηση που οδηγήθηκε στη ματαίωση σβήνοντας μέσα στις συμπληγάδες της περαιτέρω συγκρότησης των δυο εθνικών κρατών αλλά αφήνοντας τα ίχνη μιας “άλλης ελληνικότητας”.
Ο Γιώργος Ανδρίτσος, ιστορικός, ανεξάρτητος ερευνητής με θέμα
Η “δύσκολη” εγκατάσταση των Μικρασιατών προσφύγων στην Ελλάδα στις ελληνικές ταινίες μυθοπλασίας μεγάλου μήκους από το 1945 μέχρι το 1981, χρησιμοποιώντας σαν μαρτυρίες μια ολιγάριθμη σειρά κινηματογραφιών ταινιών που γυρίστηκαν από το 1945 έως το 1981, αναφέρθηκε στη δύσκολη εγκατάσταση των Μικρασιατικών προσφύγων στην Ελλάδα. Στην προκειμένη περίπτωση οι ταινίες ως αναπαραστάσεις του παρελθόντος παράγουν δημόσια ιστορία, συγκροτώντας συλλογικές ταυτότητες και διαμορφώνοντας υποκειμενικότητες.
Τελευταία εισήγηση ήταν εκείνη των Κωνσταντίνου Αβραμίδη, Λέκτορας Αρχιτεκτονικής, Πανεπιστήμιο Κύπρου, Πλάτωνος Ησαΐα, Αρχιτέκτων – Architectural Association, Όλγα Μπαλαούρα, Δρ. Αρχιτέκτων-Πολεοδόμος – ερευνήτρια, μαζί με τους Post–Spectacular Office, στην οποία παρουσίασαν το τριετές ερευνητικό πρόγραμμα που έχουν εκπονήσει σε συνεργασία με τον Δήμο της Καισαριανής. Στόχος του προγράμματος είναι η ανασκόπηση και προβολή της κληρονομιάς του προσφυγικού πληθυσμού στην κοινωνική, πολιτιστική και πολιτική ιστορία του τόπου.
Στις δυο θεματικές ακολούθησαν ενδιαφέρουσες συζητήσεις που συντόνισαν αντίστοιχα η Μαρία Καβάλα, ιστορικός στο ΑΠΘ και ο δημοσιογράφος, συγγραφέας Απόστολος Λυκεσάς.
Ακολουθεί το βίντεο της εκδήλωσης:
Μπορείτε να δείτε τη 2η εκδήλωση εδώ: https://youtu.be/SDcWa0zozAA
Επίσης, το υλικό της 1ης Εκδήλωσης βρίσκεται εδώ: https://poulantzas.gr/travma-syllogiki-mnimi-epanorthosi-meso-tou-allou-thessaloniki-6-5-2022/