* Το κείμενο περιλαμβάνεται στο αφιέρωμα στον πόλεμο στην Ουκρανία του Τεύχους #4 της περιοδικής διαδικτυακής έκδοσης του ΙΝΠ “Με ευρυγώνιο φακό”. Βρείτε ολόκληρο το τεύχος εδώ: https://poulantzas.gr/yliko/me-evrygonio-fako-periodiki-ekdosi-gia-tis-diethneis-taseis-tefchos-4-ioulios-2022

 

 

Τσέχικες πολιτικές δυνάμεις και πόλεμος στην Ουκρανία

 

1) Ο πόλεμος στην Ουκρανία πόλωσε την τσεχική κοινωνία, αλλά η κοινωνία αυτή ήταν πολωμένη για μεγάλο χρονικό διάστημα. Παραδοσιακά, έβρισκες σε αυτήν μια “φιλοδυτική” πλειοψηφική αφήγηση και μια άποψη που προτιμούσε το “σλαβικό ανήκειν”. Ο Τσέχος πρόεδρος Ζέμαν προτίμησε μια “πολιτική όλων των αζιμούθιων”, συμπεριλαμβανομένης της ρεαλιστικής συνεργασίας με τη Ρωσική Ομοσπονδία και την Κίνα. Ακόμη και αυτή η θέση είχε σχετική ανταπόκριση στην τσεχική κοινωνία.

Η αυξανόμενη εσωτερική σύγκρουση μεταξύ των δυνάμεων που μπορούν να χαρακτηριστούν ως φιλοατλαντικές και (των υποστηρικτών) της πολιτικής της συνεργασίας με διάφορες χώρες (Ζέμαν) έχει προσλάβει ιδιαίτερη ένταση τα τελευταία χρόνια. Οι δυνάμεις που μπορούν να χαρακτηριστούν ως ευρωατλαντικές, φιλελεύθερες και δεξιές, σταδιακά εδραίωσαν και προώθησαν τις δεξιές τους αφηγήσεις. Η πρώην κυβέρνηση Μπάμπις (κίνημα ΑΝΟ) προσπάθησε να κρατήσει ουδέτερη στάση. Υπήρξε σταδιακή αύξηση των προβλημάτων στις τσεχο-κινεζικές σχέσεις, αλλά πιο δραστική επιδείνωση σημειώθηκε στις σχέσεις με τη Ρωσική Ομοσπονδία – όπως στην υπόθεση της φερόμενης συμμετοχής των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών στην έκρηξη στην αποθήκη πυρομαχικών του εμπόρου όπλων (2014), όταν το 2021 (άνοιξη) οι τσεχικές μυστικές υπηρεσίες κατηγόρησαν τους δράστες ως πράκτορες των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών (το δικαστήριο μέχρι τώρα δεν έχει συζητήσει καθόλου αυτή την κατηγορία). Ακόμη και πριν από την ουκρανική σύγκρουση, αυτό οδήγησε σε αύξηση των αντιρωσικών απόψεων μέσα στην κοινωνία και σε σημαντική επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ των δύο κρατών. Μετά τις βουλευτικές εκλογές του 2021, ανέλαβε μια νέα φιλελεύθερη δεξιά κυβέρνηση, η οποία άλλαξε την εξωτερική πορεία της Τσεχίας σαφώς προς την κατεύθυνση της ευρωατλαντικής συνεργασίας με αναγνώριση της κυριαρχίας των ΗΠΑ (ή της Μ. Βρετανίας). Η κριτική για την “ήπια” στάση της Γερμανίας και της Γαλλίας άρχισε να εμφανίζεται όλο και πιο συχνά στα μέσα ενημέρωσης. Η Τσεχία τοποθετήθηκε έτσι στην πρώτη γραμμή των ενεργών υποστηρικτών του πολέμου και της υποστήριξης της Ουκρανίας με όπλα. Έγινε μέρος της “σκληρής” πτέρυγας της ΕΕ (μαζί με τις Βαλτικές χώρες, την Πολωνία και τη Μ. Βρετανία). Από τις αρχές του 2022, οι αντιρωσικές αφηγήσεις αυξάνονται στην κυβερνητική προπαγάνδα και η παρουσίαση απόψεων που διαφωνούν με αυτή την αντίληψη χαρακτηρίζεται ως “φιλοπουτινική στάση”, η οποία υποτίθεται ότι απειλεί άμεσα την τσεχική κοινωνία. Αμέσως μετά τις 24 Φεβρουαρίου μπλοκαρίστηκαν ορισμένοι ιστότοποι που λεγόταν πως παραπληροφορούσαν (χωρίς καμία απόφαση του αρμόδιου διοικητικού κρατικού οργάνου). Ταυτόχρονα, ο επικεφαλής εισαγγελέας ενημέρωσε ότι το κράτος θα ασκήσει δίωξη και σε όσους εγκρίνουν δημοσίως τη ρωσική επίθεση ή εκφράζουν υποστήριξη προς την ηγεσία της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Ταυτόχρονα, ο αντικομμουνισμός άρχισε να αναπτύσσεται και πάλι με τη θέση ότι οι “κομμουνιστές” είναι υποστηρικτές του “Κρεμλίνου” και του ρωσικού επεκτατισμού.

Μετά τις 24 Φεβρουαρίου υπήρξε αυθόρμητη υποστήριξη της Ουκρανίας από τους πολίτες με τη μορφή προσφοράς οικονομικής και άλλης βοήθειας και αποδοχής προσφύγων (σε σύγκριση με την προηγούμενη απόρριψη, από την τσεχική κοινωνία, κάθε μετανάστη από την Ασία και την Αφρική). Αυτό αποδεικνύεται και από κοινωνιολογικές έρευνες. Όσον αφορά τη στάση απέναντι στους Ουκρανούς πρόσφυγες, το 29% ενέκρινε σίγουρα τη βοήθεια στις αρχές Απριλίου και ένα άλλο 35% μάλλον ενέκρινε, ενώ στη συνέχεια, στα μέσα Ιουνίου τα ποσοστά ήταν αντίστοιχα 21% και 35%. Το 36% απέρριπτε αυτή τη βοήθεια (σίγουρα και μάλλον) τον Απρίλιο, το 48% τον Ιούνιο.

Υπήρξε επίσης μια αλλαγή στη σχέση με τους ξένους πολιτικούς. Η τρέχουσα αναλογία – “εμπιστοσύνη/δυσπιστία” του αναφερόμενου πολιτικού σε % έχει ως εξής:  Β. Ζελένσκι 49/32, Ε. Μακρόν 42/27, Τ. Μπάιντεν 36/37 (!), Ουρσ. φον ντερ Λάιεν 28/27, Μπ. Τζόνσον 28/35, Β. Όρμπαν 26/38, Ό. Σολτς 23/19, Β. Πούτιν 10/84 (!).

Την τελευταία δεκαετία, το ενδιαφέρον των Τσέχων πολιτών για την Ουκρανία έχει αλλάξει, το υψηλότερο ήταν το 2014 και τώρα το 2022. Στην ερώτηση (κοινωνιολογική έρευνα) σχετικά με το ενδιαφέρον για την Ουκρανία, συνολικά 64% απάντησε ναι και μάλλον ναι το 2014 και 78% φέτος . Άλλες χρονιές, το ενδιαφέρον για τα γεγονότα στην Ουκρανία σπάνια ξεπερνούσε το 50% των ερωτηθέντων. Από τον Φεβρουάριο, παρατηρείται μείωση του ενδιαφέροντος και της θετικής στάσης απέναντι στην Ουκρανία, αλλά δεν υπάρχει αύξηση της υποστήριξης προς το “Κρεμλίνο”.

Η τελευταία κοινωνιολογική έρευνα συμπεραίνει πως είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η σημασία του ίδιου του πολέμου στην Ουκρανία μειώνεται στον κοινωνικό διάλογο- αυξάνεται ο επείγων χαρακτήρας των προβλημάτων που συνδέονται με τη μετανάστευση και τα μακροπρόθεσμα άλυτα προβλήματα της Τσεχικής Δημοκρατίας (τα οποία ο πόλεμος συχνά εντείνει). Η βασική προοπτική είναι επομένως η αύξηση των τιμών, η μετανάστευση και η σημαντική αβεβαιότητα για το μέλλον. Το οικονομικό κλίμα των νοικοκυριών βρίσκεται πλέον στο επίπεδο των κρίσιμων ετών της οικονομικής κρίσης: η τρέχουσα οικονομική κατάσταση δεν γίνεται αντιληπτή τόσο δραστικά από τα νοικοκυριά, αλλά οι μακροπρόθεσμες προοπτικές και η αισθητή επιδείνωση είναι δραματικές. Ο αυξανόμενος σκεπτικισμός σχετικά με τη διαχείριση της μετανάστευσης εξαρτάται επομένως από τη μακροπρόθεσμη εξέλιξη της οικονομικής κατάστασης των διαφόρων κοινωνικών ομάδων στην Τσεχική Δημοκρατία, καθώς και από βασικές αντιλήψεις (χαμηλή εμπιστοσύνη, χαμηλά εισοδήματα, αξιολόγηση της ανάπτυξης της χώρας μετά το 1989 κ.λπ.).

 

Η Τσέχικη Αριστερά για τον πόλεμο

 

Οι θέσεις της αριστεράς (σχετικές δυνάμεις είναι η σοσιαλδημοκρατία και τα κομμουνιστικά κόμματα- άλλες αριστερής κατεύθυνσης δομές δεν είναι πολύ σημαντικές και ορατές στο πολιτικό σύστημα της Τσεχίας) είναι σχεδόν ίδιες – σκληρή κριτική στον πόλεμο και στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Η θέση των κομμουνιστών (που υιοθετήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου) εκτός από την καταδίκη της επίθεσης, ζητά ειρηνική λύση, εφιστώντας ταυτόχρονα την προσοχή στη μακροχρόνια θέση του ΝΑΤΟ και της ΕΕ για την υποστήριξη της Ουκρανίας, η οποία δεν συμμορφώνεται με τη συμφωνία του Μινσκ, και στις συνεχείς προσπάθειες των μπλοκ αυτών να επεκταθούν στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. “Το Κομμουνιστικό Κόμμα Βοημίας-Μοραβίας (CPBM) μακροπρόθεσμα επιδιώκει μια νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας, που θα περιλαμβάνει όλα τα ευρωπαϊκά κράτη, με στόχο την αποτροπή περαιτέρω πολεμικών τραγωδιών στην ήπειρο”.

 

Αριστερά και ΝΑΤΟ

 

Τα πρόσφατα γεγονότα οδήγησαν σε ενίσχυση της τάσης υποστήριξης του ΝΑΤΟ στην τσεχική κοινωνία. Οι δραστηριότητες δημοσίων σχέσεων των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης και των κυρίαρχων πολιτικών δυνάμεων εμπλέκονται σημαντικά σε αυτό. Ταυτόχρονα, επικρατεί η παθητικότητα των αριστερών, επικριτικών δυνάμεων απέναντι στο ΝΑΤΟ. Ο λόγος είναι η πολιτική πίεση (συμπεριλαμβανομένης της ποινικοποίησης των αντι-Νατοϊκών συμπεριφορών). Αν και για μεγάλο χρονικό διάστημα η αναλογία φιλο-ΝΑΤΟ και αντι-ΝΑΤΟ στις απόψεις των πολιτών ήταν περίπου 58% προς 20-25% (οι υπόλοιποι δεν εκφράζονταν), η τελευταία έρευνα έδειξε αναλογία 73% υπέρ του ΝΑΤΟ προς 19% κατά. Ταυτόχρονα, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) πέτυχε το χαμηλότερο επίπεδο εμπιστοσύνης σε σύγκριση με το ΝΑΤΟ και τον ΟΗΕ, τον οποίο εμπιστεύονται πλέον σχεδόν τα τρία πέμπτα των πολιτών (58%), το 15% τον εμπιστεύεται σίγουρα και το 43% μάλλον. Πρόκειται όμως και για το υψηλότερο επίπεδο εμπιστοσύνης τα τελευταία χρόνια. Η ικανοποίηση από τη συμμετοχή της χώρας μας στο ΝΑΤΟ αυξάνεται με την αύξηση του επιπέδου εκπαίδευσης και με τη μετατόπιση στην κλίμακα του πολιτικού προσανατολισμού από την αριστερά στη δεξιά. Αντίθετα, χαμηλότερη ικανοποίηση διαπιστώνεται μεταξύ των ατόμων άνω των 65 ετών. Όσον αφορά τις πολιτικές προτιμήσεις, οι ψηφοφόροι των σημερινών κυβερνητικών κομμάτων είναι περισσότερο ικανοποιημένοι, ενώ οι ψηφοφόροι του Κομμουνιστικού Κόμματος Βοημίας-Μοραβίας (CPBM) ή του κόμματος Ελευθερία και Άμεση Δημοκρατία (SPD / λαϊκιστικό, πατριωτικό-εθνικιστικό, μάλλον συντηρητικό κόμμα) είναι λιγότερο ικανοποιημένοι. Η ικανοποίηση από την ένταξη στο ΝΑΤΟ συνδέεται επίσης με την ικανοποίηση από την τρέχουσα πολιτική και οικονομική κατάσταση της Τσεχικής Δημοκρατίας, καθώς οι άνθρωποι που είναι περισσότερο ικανοποιημένοι από το γεγονός ότι η χώρα μας είναι στο ΝΑΤΟ είναι κυρίως όσοι είναι ικανοποιημένοι και από την τρέχουσα οικονομική και πολιτική κατάσταση.

Μπορούμε να πούμε ότι η τσεχική κοινωνία είναι σημαντικά πιο πολωμένη. Οι δυνάμεις που υποστηρίζουν τη θέση της τσεχικής κυβέρνησης (γεράκια του πολέμου) εκδηλώνουν στα μέσα ενημέρωσης, στις συζητήσεις στο διαδίκτυο κ.λπ. μια εκ του ασφαλούς θριαμβολογία. Οι επικριτές, ή όσοι αμφισβητούν την επιλεγείσα πορεία, εκφράζονται αισθητά λιγότερο, και για τον λόγο ότι φοβούνται διάφορες επιθέσεις, ή και προσωπική δυσφήμιση και (πιθανές) προσωπικές συνέπειες, π.χ. στην απασχόληση ή στον τομέα του ποινικού δικαίου.

Η δυναμική της πολιτικής εξέλιξης της τσεχικής κοινωνίας είναι αντιφατική. Από τη μια πλευρά, η συνολική αδυναμία της αριστεράς παραμένει, αλλά η δεξιά, αντί να δώσει λύση στην απόλυτη επερχόμενη καταιγίδα στην οικονομία (πληθωρισμός), στην ενεργειακή κρίση και στην αβεβαιότητα της λύσης του οικολογικού μετασχηματισμού, προσπαθεί να πνίξει την αποδυναμωμένη υποστήριξη της δεξιάς κυβέρνησης με την “πολεμική προπαγάνδα” και την αναζήτηση του ενόχου στον “κακό Πούτιν”. Ωστόσο, η ευρύτερη αριστερά είναι πολύ αμυντική και απλώς ακολουθεί το αφήγημα της δεξιάς και προσπαθεί να το διορθώσει αριστερόστροφα.

 

Μετάφραση: Ανδρέας Μαράτος