Δώρα Κοτσακά
Σας καλωσορίζουμε εκ μέρους του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς, θα επιδιώξω με 2 λόγια να περιγράψω το πλαίσιο της συζήτησης και τους λόγους που μας έκαναν να προχωρήσουμε στη διοργάνωση της σημερινής ανοιχτής εκδήλωσης, αλλά και σε μια σειρά σεμιναρίων με την ευκαιρία της παρουσίας του συνομιλητή μας Μισελ Μπάουενς αλλά και άλλων ερευνητών που συμμετέχουν στο Peer 2 Peer Foundation και στο Flock Project.
Τα τελευταία χρόνια ένα ιδιαίτερα δυναμικό παγκόσμιο κίνημα για τα κοινά αναδύεται σε πλήθος διαφορετικών τομέων, διεκδικεί νέους ορισμούς για την αξία τόσο σε οικονομικό, όσο και σε φιλοσοφικό επίπεδο, αμφισβητώντας τις εμπεδωμένες παραδοχές της νεοφιλελεύθερης οικονομικής και πολιτικής τάξης. Η συζήτηση για τα κοινά έχει ως κινητήριο δύναμη την αναζήτηση ενός δρόμου ανάμεσα στην αγορά και το κράτος με σκοπό ένα εναλλακτικό και βιώσιμο μέλλον. Συγκεκριμένα για την Ελλάδα παρατηρούμε ότι υπάρχει μια έντονη δραστηριότητα γύρω από τα κοινά αγαθά, υπάρχουν ερευνητικά προγράμματα, εργαστήρια, ομάδες που δραστηριοποιούνται, φεστιβάλ με αποκλειστική έμφαση σε ιδέες και αξίες που εμφορούνται από τη θεωρία των commons αλλά και πρακτικές εφαρμογές τους σε όλη τη χώρα από πλήθος ομάδων που λειτουργούν πρωτοβουλιακά και αυτοργανωμένα. Η κουλτούρα των κοινών έχει τις ρίζες της στις κοινότητες του ανοιχτού λογισμικού και ανοιχτού περιεχομένου και διαρκώς διευρύνεται σε όλο και περισσότερες πτυχές της καθημερινής ζωής. Υπάρχουν πρωτοβουλίες που εκτείνονται από την ανοιχτή γνώση μέχρι την βιώσιμη γεωργία και την υγεία.
Η πρόσκληση του ινστιτούτου προς το σημερινό μας ομιλητή, που με μεγάλη μας χαρά την αποδέχτηκε, έρχεται σε συνέχεια μιας διετούς ερευνητικής ενασχόλησης του ινστιτούτου με τη θεματική των κοινών αγαθών. Με έμφαση στο νερό και στη διαχείριση του ως κοινό αγαθό και στη συνέχεια με τα ψηφιακά κοινά αγαθά. Η ομιλία του Μισέλ Μπάουενς σήμερα, έχει ως στόχο την περιγραφή της συνολικής εικόνας όσων συμβαίνουν αυτή τη στιγμή παγκοσμίως σε αυτόν τον διαρκώς διευρυνόμενο τομέα. Ιδιαίτερη σημασία αποκτούν τα νέα κοινά ως βάση μιας νέας πολιτικής οικονομίας πέρα από το κράτος και την αγορά, καθώς και οι προαπαιτούμενες στρατηγικές συμμαχίες και προτεραιότητες για να εφαρμοστούν όλα αυτά. Τα παραπάνω συνδυάζονται με την παρουσίαση των αποτελεσμάτων του flok project, το οποίο διεύθυνε ο Μισέλ Μπάουενς. Ολοκληρώθηκε πρόσφατα στο Εκουαδόρ, και συνιστά την πρώτη προσπάθεια σε κυβερνητικό επίπεδο παραγωγής προτάσεων εφαρμοσμένων πολιτικών και στρατηγικών μετάβασης στο τομέα των κοινών αγαθών. Σε αυτό το πλαίσιο καίριος είναι ο ρόλος της ομότιμης παραγωγής -αυτού που λέγεται peer to peer modes of production- στα επιτυχημένα παραδείγματα σε αυτόν τον τομέα, καθώς και οι θεσμικοί όροι που προϋποτίθενται προκειμένου το συγκεκριμένο παράδειγμα να γενικευτεί και να προστατευτεί από το καπιταλιστικό πλαίσιο μέσα στο οποίο σήμερα αναπτύσσεται. Ειδικά για την ελληνική περίπτωση οι ερευνητές εντοπίζουν 5 συγκεκριμένους τομείς όπου μπορούν να αξιοποιηθούν συγκριτικά πλεονεκτήματα.
- Η εκτεταμένη μικρο-ιδιοκτησία της γης και άλλων μορφών κεφαλαίου
- Τα υπάρχοντα δίκτυα αλληλεγγύης
- Η αναγέννηση του συνεργατικού κινήματος
- Η άμεση ανάγκη επανασχεδιασμού του παραγωγικού μοντέλου
- Τα αποκεντρωμένα νησιωτικά δίκτυα τα οποία προσφέρουν μια μοναδική ευκαιρία να εφαρμοστούν case studies στον τομέα της παραγωγής και διανομής ενέργειας ως κοινού αγαθού.
Πολλοί υποστηρίζουν ότι αν κάποιος παρατηρήσει σήμερα την τάση των Κοινών στην περιφέρεια της επικρατούσας πολιτικής οικονομίας, μπορεί να ανιχνεύσει ένα συναρπαστικό και συνεκτικό νέο πρότυπο που απαντά στις ελλείψεις και τα λάθη που προκύπτουν από την αποκλειστικότητα του κράτους και των αγορών ως ρυθμιστών της συλλογικής μας ζωής. Το βέβαιο ωστόσο, είναι ότι νέες λειτουργίες διοίκησης στηριγμένες στα κοινά με έμφαση στην αυτό-οργάνωση και τη συμμετοχή, χρησιμοποιούνται σήμερα για τη διαχείριση των γεωργικών σπόρων, των υπόγειων υδάτων, των αστικών χώρων, για δημιουργικές εργασίες, για δημιουργία γνώσης βασισμένη στις δυνατότητες internet, αλλά και για ένα ευρύ φάσμα φυσικών πόρων του οικοσυστήματος. Η ενίσχυση αυτή της τάση προϋποθέτει καινοτόμες νομικές διατάξεις και πολιτικές, θεσμούς και διαδικασίες, ώστε τα κοινά να αναγνωριστούν και υποστηριχθούν με τη νομική τους υπόσταση. Προϋποθέτει επίσης πρωτοπόρους θεσμών διακυβέρνησης που επιτρέπουν και δίνουν κίνητρο στους ανθρώπους να αναπτύξουν ποιοτικά διαφορετικούς τύπους σχέσεων με τη φύση και ανάμεσά τους , αναλαμβάνοντας ευθύνη για τη κοινωνική τους ζωή και την καθημερινότητά τους μέσω της συμμετοχής στη διαχείριση των κοινών πόρων. Σε αυτό το σημείο είναι χρήσιμο να επισημάνουμε ότι το κοινό αγαθό δεν είναι κάτι το οποίο υπάρχει εκεί έξω ως τέτοιο. Για να υπάρξει ένα αγαθό ως κοινό πρέπει να αναγνωριστεί και να γίνει διαχειρήσιμο με αυτούς τους όρους, πρέπει να προστεθούν σε αυτό η κοινότητα που εκδηλώνει βούληση να το διαχειριστεί ως Κοινό μαζί με τις σχέσεις που αναπτύσσουν οι άνθρωποι για να το επιτύχουν.
Κλείνοντας να πω δυο λόγια για το σημερινό μας ομιλητή. Ο Μισέλ Μπάουενς είναι ιδρυτής του Peer 2 Peer Foundation και συνεργάζεται με ένα παγκόσμιο δίκτυο ερευνητών με αντικείμενο την ομότιμη παραγωγή, τη διοίκηση και το καθεστώς ιδιοκτησίας. Είναι συνιδρυτής του Common Strategy group το οποίο συντονίζει τις πρωτοβουλίες σε διεθνές επίπεδο σχετικά με την οικονομία των κοινών. Παράλληλα συνεργάζεται με το πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ, ως ερευνητής, με αντικείμενο την ανθρωπολογία της ψηφιακής εποχής και έχει επιμεληθεί την έκδοση σχετικών βιβλίων και ντοκιμαντέρ. Επίσης έχει εργαστεί ως επιστημονικός σύμβουλος σε πλήθος φορέων του δημοσίου και αυτό είναι το τελευταίο τους βιβλίο που έχει βγάλει με τον Βασίλη Κωστάκη , “Network society and future scenarios for a collaborative economy”.
Michel Bauwens
Πρώτα να ευχαριστήσω το ινστιτούτο Πουλαντζάς για τη δουλειά που κατέβαλε για να μπορώ να είμαι εδώ. Θα είμαι εδώ δέκα μέρες και θα είμαι πολύ απασχολημένος. Aν σας ενδιαφέρει αυτό για το οποίο θa να μιλήσω, είναι εδώ και κάποιοι άλλοι άνθρωποι με τους οποίους θα θέλατε να μιλήσετέ, όπως είναι ο Γιάννης Ρεστάκης, ο οποίος δούλεψε μαζί μας στο Εκουαδόρ, στο σχέδιο για τα κοινά, ο Γιώργος Δαφέρμος και επίσης ο Γιώργος Μάργαρης. Είναι άνθρωποι οι οποίοι συνεργάζονται για την πολιτική γύρω από τα κοινά στο Εκουαδόρ, και αν θέλετε να μάθετε περισσότερα για αυτό το πρόγραμμα, αναφέρονται στο βιβλίο μας, οπότε δεν χρειάζεται να αναφέρω περισσότερα γι’ αυτό. Θα ήθελα να ξεκινήσω με το ιστορικό ζήτημα γιατί πιστεύω πράγματι ότι διανύουμε μια πολύ βαθιά μετάβαση της οικονομίας, της κοινωνίας και του πολιτισμού. Φαντάζομαι ότι οι άνθρωποι που είχανε ζήσει τον 14ο και 15ο αιώνα, θα είχαν διαπιστώσει κι αυτοί κάποιες αλλαγές. Θα είχανε δει για παράδειγμα ότι για κάποιους λόγους η καθολική εκκλησία μιλούσε για το καθαρτήριο, για το οποίο δεν μιλούσε πριν. Φυσικά μια από τις ερμηνείες είναι ότι εισήγαγαν το καθαρτήριο γιατί οι χριστιανοί δεν μπορούσαν να δανείσουν χρήματα, και με την ανάδυση της πόλης-κράτους χρειάζονταν τους τραπεζίτες κτλ. και με το καθαρτήριο χρειάζονταν κάποιον για να ζητήσουν κάθαρση των αμαρτιών τους. Επίσης έφερναν το χρυσάφι από την Ιερουσαλήμ και είχε αρχίσει να αναπτύσσεται η λογιστική των διπλών βιβλίων. Θα είχαν παρατηρήσει τον Γουτεμβέργιο, ο οποίος ανακάλυψε την τυπογραφία.
Πολλά τέτοια λοιπόν συνέβαιναν εκείνη την εποχή. Αν ζούσες όμως εκείνη την εποχή δεν θα γνώριζες που πήγαινε η εποχή, ποια ήταν η κατεύθυνση που έπαιρνε. Αυτό λοιπόν που συνέβη είναι ότι είχαμε πρότυπα αλλαγής αλλά δεν είχαμε ακόμα ένα νέο οικοσύστημα, δεν είχε ακόμα δημιουργηθεί. Η ιδέα λοιπόν είναι ότι αν κοιτάξεις προς τα πίσω στον 18ο αιώνα, σε όλη αυτή την περίοδο, μπορούσες να συμπεράνεις ότι ίσως αυτά τα πρότυπα, αυτά τα υποδείγματα ήταν αναδυόμενα συστατικά κάποιου πράγματος πολύ καινούργιου, αυτού που γεννούσε τον καπιταλισμό. Αυτό που προτείνω λοιπόν είναι ότι και σήμερα παρατηρούμε παρόμοιες αλλαγές. Αντί για παράδειγμα να έχουμε συγκεντρωποιημένες τραπεζικές εργασίες έχουμε κατανεμημένες τραπεζικές εργασίες, έχουμε κοινωνικές τραπεζικές εργασίες.
Δεν έχουμε πλέον τα μεγάλα εργοστάσια, έχουμε τα μικρο-εργοστάσια στις κοινωνίες ανοιχτού σχεδιασμού. Βλέπουμε λοιπόν πρότυπα και υποδείγματα αλλαγών. Ίσως να είναι απλώς αυτό, πρότυπα και υποδείγματα αλλαγών, αλλά μπορεί να είναι και κάτι άλλο και αυτή είναι η δική μου θέση ότι αυτά τα πρότυπα, αυτά τα υποδείγματα είναι πρότυπα ενός νέου οικοσυστήματος που μπορούμε να το δούμε να αναδύεται μέσα σε αυτή την κοινωνία, εν μέσω αυτής της κρίσης βλέπουμε να γεννιέται το πρότυπο ενός νέου συστήματος, το οποίο έχουμε δει και στο παρελθόν. Συνέβη και στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, συνέβη και στη μετάβαση από την φεουδαρχία στον καπιταλισμό. Και φυσικά μια τέτοια αλλαγή δεν είναι καλή αλλαγή για όλους, δεν ισχυρίζομαι ότι είναι μια ουτοπία μπροστά μας, ότι όλα θα είναι καλά. Υπάρχει ένας ισχυρισμός ότι υπάρχει ένα νέο σύστημα που αναδύεται καθώς μιλάμε. Μπορώ να σας δώσω δύο παραδείγματα. Δεν είναι κυριαρχικά παραδείγματα. Κοιτάξτε για παράδειγμα την ανάδυση της ομότιμης παραγωγής που είναι βασισμένη στα κοινά, που παράγεται μέσα από διαμοιρασμένες δεξαμενές γνώσης.
Αν κοιτάξετε από την καπιταλιστική της πλευρά, και υπάρχει καπιταλιστική πλευρά, είναι μια αλλαγή στο πλαίσιο του καπιταλισμού. Βλέπουμε ότι υπάρχει ένα ραπόρτο που ονομάζεται ‘Η οικονομία της δίκαιης χρήσης’ και από το 2008 ήδη η οικονομία που βασίζεται στα Κοινά συνιστά το ένα έκτο της οικονομίας των ΗΠΑ. Εμένα με ενδιαφέρουν τα μικρότερα παραδείγματα που είναι πιο καθαρά και σας δείχνουν το δυναμικό που φέρει αυτό το νέο. Υπάρχει μια κοινότητα στο Ρίο ντε Τζανέιρο στην Βραζιλία, μια κοινότητα με ισχυρή κουλτούρα ομότιμης παραγωγής σε όλους τους τομείς. Είναι μια εταιρία, κάτι που λέγεται ….. cafe. Να πως ξεκίνησε αυτό το cafe. Ένα εκτελεστικό στέλεχος μιας εταιρίας καφέ πριν από 15 χρόνια ανακάλυψε ότι δεν μπορούσε να βρει καλή ποικιλία καφέ στη Βραζιλία, γιατί υπάρχουν τέσσερεις ποικιλίες καφέ πχ α, β, γ και δ, και οι α, β και γ πηγαίνουν στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ για να κάνουν τις καλύτερες ποικιλίες καφέ του κόσμου. Το δεύτερο είναι ότι οι αγρότες που παράγουν τον καφέ δουλεύουν για μισθούς πείνας. Αυτό λοιπόν είναι ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα. Κακός καφές στη Βραζιλία και άνθρωποι που δεν πληρώνονται για τη δουλειά την οποία κάνουν. Δεν έχουν τα μέσα για να βιοπορισθούν. Και να πως σκέφτηκαν να λύσουν αυτό το ζήτημα. Ξεκίνησαν να αγοράζουν καφέ από αυτούς τους αγρότες. Ξεκίνησε λοιπόν ένα σύστημα ανοιχτής λογιστικής και ανοιχτής εφοδιαστικής αλυσίδας. Αυτό ήταν κάτι που δεν ήταν δυνατό πριν από 15 χρόνια, δεν μπορούσες να το κάνεις, γιατί δεν υπήρχαν δίκτυα που να μας επιτρέπουν να έχουμε ανοιχτή εφοδιαστική αλυσίδα και ανοιχτή λογιστική. Αν κοιτάξετε λοιπόν τον τρόπο που δουλεύουν, βλέπετε από πού αγοράζουν τον καφέ, σε ποια τιμή τον αγοράζουν και ποια είναι η ποιότητα του καφέ που αγοράζουν στην Βραζιλία στον τόπο παραγωγής του.
Το δεύτερο πράγμα είναι ότι κάνουν αυτό που λέγεται ανοιχτή έρευνα, που σημαίνει ότι όλα τα blend café που έχουν είναι διαθέσιμα online μπορούν επομένως όλοι να δούν τις συνταγές για τα χαρμάνια και μπορούν να έχουν τον ίδιο καφέ από τους ίδιους παραγωγούς αν θέλουν και μπορούν να φτιάξουν και άλλα χαρμάνια καφέ, που μπορούν να διαμοιράσουν μέσα στην κοινότητα τους. Το επόμενο βήμα είναι ότι θέλουν να πουλήσουν τον καφέ. Πως θα το κάνουν αυτό? Κάνανε κάτι που λέγεται πληθοχρηματοδοτούμενη λιανική πώληση, δηλαδή ρώτησαν την κοινότητα ‘θες να πιείς αυτόν τον καφέ που παράγεται κοντά στην κοινότητά σου;’ τότε θα νοικιάσουμε ένα χώρο που θα μας κοστίσει τόσα δολάρια για δύο χρόνια. Και μπόρεσαν να συγκεντρώσουν τα χρήματα από την κοινότητα των υποστηρικτών τους, και οι άνθρωποι που πλήρωσαν και επένδυσαν σε αυτή τη διαδικασία παραγωγής καφέ έπαιρναν δωρεάν καφέ για την επένδυση τους για δύο χρόνια. Οι άλλοι άνθρωποι που δεν επένδυσαν πληρώνουν κανονικά για τον καφέ τους σε αυτό το συγκεκριμένο μαγαζί.
Τέλος, έκαναν hacking για το πώς να φτιάχνουν τις μηχανές, της Nespresso για παράδειγμα που φτιάχνει αυτές τις μικρές κάψουλες που είναι πανάκριβες, έτσι μπορούσαν να έχουν φθηνές κάψουλες, που πληρώνονται δίκαια στους παραγωγούς, και μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτόν τον εκλεκτό καφέ που παράγεται δίπλα στην κοινότητά τους. Αυτό είναι ένα παράδειγμα για να σας δείξω πως σκέφτηκαν πολύ διαφορετικά ως προς το τι σημαίνει παραγωγή. Δεν μπορούμε καν να αναγνωρίσουμε ότι δρουν σαν εταιρία σε αυτή την διαδικασία. Είναι μια προσομοίωση της διαδικασίας της παραγωγής ανάμεσα στους παραγωγούς, τους καταναλωτές. Είναι μια κοινότητα παραγωγής και κατανάλωσης καφέ, η οποία θέλει να φτιάχνει καλό καφέ χωρίς να εκμεταλλεύεται τους πρωταρχικούς παραγωγούς, τους κύριους παραγωγούς.
Ένα άλλο παράδειγμα που θέλω επίσης να αναφέρω γιατί παρουσιάζει έναν άλλο τρόπο σκέψης, είναι το αυτοκίνητο Wiki Speed το οποίο αρχικά σχεδιάστηκε από 80 ανθρώπους σε 12 χώρες μέσα σε τρείς μήνες. Η ιδέα ήταν και πάλι να φτιαχτεί ένα βιώσιμο αυτοκίνητο το οποίο να μπορεί να παραχθεί τοπικά. Πετύχαν λοιπόν χωρίς κανένα κεφάλαιο να φτιάξουν αυτό το αυτοκίνητο, το οποίο είναι πέντε φορές πιο οικονομικό από άποψη ενέργειας από οποιοδήποτε άλλο αυτοκίνητο παράγεται στην αγορά. Να πω περισσότερα γι’ αυτό, πχ στο Ντιτρόιτ χρειάζεσαι 5 χρόνια από τη στιγμή που κάνεις την καινοτομία μέχρι την στιγμή που η καινοτομία αυτή εφαρμόζεται στο αυτοκίνητο σου. Κάθε χρόνο έχεις καινούργια αυτοκίνητα αλλά οι καινοτομίες που βλέπετε σήμερα στο αυτοκίνητό σας είναι πέντε χρόνια παλιές. Αυτός ο σχεδιασμός αλλάζει κάθε εβδομάδα, κάθε εβδομάδα προκύπτει ένα αυτοκίνητο με αυτό τον ανοιχτό σχεδιασμό. Ο σχεδιασμός του αυτοκινήτου δεν γίνεται για συγκεντρωτική παραγωγή. Είναι σχεδιασμένο για να παραχθεί στην τοπική αγορά με ένα συνδυασμό παρόμοιων εξαρτημάτων που είναι πάρα πολύ πιο φθηνό να τα αποκτήσεις στην τοπική αγορά. Το μοντέλο λοιπόν αυτό της Wiki Speed είναι κάτι εντελώς διαφορετικό.
Η ιδέα είναι ότι η γνώση πρέπει να είναι παγκόσμια διαθέσιμη και παγκόσμια διαμοιρασμένη, αλλά η παραγωγή θα πρέπει να γίνεται όσο πιο κοντά στους ανθρώπους που το έχουν ανάγκη. Δεν είναι μια οικονομία δεξιοτεχνίας η οποία θα σήμαινε: ‘Ανταγωνίζομαι στην καπιταλιστική αγορά παράγοντας όλο και περισσότερες μονάδες, ώστε να είναι πιο φθηνές απέναντι στο ανταγωνιστή μου, και έτσι μπορώ να τον εξαφανίσω’. Αυτό μου δίνει πολύ αποτελεσματικές διαδικασίες, οι οποίες όμως απαιτούν όλο και περισσότερη ενέργεια και όλο και περισσότερα υλικά για να μπορέσουν να υπάρξουν. Αυτό μπορεί να είναι κατάλληλο όταν έχεις όλο και περισσότερη ενέργεια, όλο και περισσότερη πρώτη ύλη, όχι όμως σε μια εποχή που έχει όλο και λιγότερη ενέργεια, όλο και λιγότερες πρώτες ύλες και όλο και περισσότερους ανθρώπους που έχουν ανάγκη από αυτές.
Στην οικονομία λοιπόν, του αντικειμενικού σκοπού, όλα όσα είναι ελαφριά είναι παγκόσμια και όλα όσα είναι βαριά είναι τοπικά. Αυτό λοιπόν το στυλό είναι ένα βιομηχανικό αντικείμενο, θέλω σαν παράδειγμα να το κάνω καθαρό. Η Margaret Kennedy μια Γερμανίδα οικονομολόγος, υπολόγισε πως ό,τι αγοράζουμε σήμερα είναι 45% χρέος. Το γεγονός λοιπόν ότι παράγουμε χρήμα με επιτόκιο δεν είναι κάτι που γινότανε πάντοτε. Ότι σήμερα παράγεις είναι 45% χρέος, είναι τόκος για την κατέχουσα τάξη. Τα τρία τέταρτα του κόστους του κάθε προϊόντος είναι η μεταφορά και όχι η παραγωγή. Έτσι καταλαβαίνουμε πολύ εύκολα τον ισχυρισμό που διατυπώνω και έχουν γίνει πολλές μελέτες πάνω σε αυτό. Αν κάνουμε μελέτες σε ανοιχτό hardware, διαμοιρασμένο σχεδιασμό, ανοιχτό σχεδιασμό μπορούμε να παράγουμε στο ένα όγδοο του κόστους των παραδοσιακών καπιταλιστικών επιχειρήσεων που χρησιμοποιούν την ιδιωτικοποιημένη γνώση. Στο ένα όγδοο του κόστους. Και δεν μιλάμε για το πλεόνασμα μιλώντας με όρους πνευματικής ιδιοκτησίας. Σκεφτείτε για παράδειγμα τα φάρμακα, για τα οποία όλοι πληρώνουμε απίθανα ποσά. Η ίδια η κοινωνία χρεοκοπεί γιατί το προσδόκιμο ζωής των ανθρώπων αυξάνεται και όλοι χρειάζονται φάρμακα, αλλά το κόστος τους είναι τεράστιο και ένα πολύ μεγάλο μέρος της τιμής δεν αντανακλά το κόστος αυτών των προϊόντων αλλά είναι μέρισμα στα πνευματικά δικαιώματα, διότι η γνώση που χρειάζεται για την παρασκευή αυτών των φαρμάκων είναι ιδιωτική.
Ας πάμε πέρα από αυτή την ιστορική σύγκριση. Πως μπορώ να συνοψίσω το θέμα; Πρώτα απ’ όλα είναι μια σχεσιακή δυναμική. Είναι ένας τρόπος οι άνθρωποι να έρχονται σε σχέση ο ένας με τον άλλο. Εγώ στην παραγωγή έχω μια ορισμένη σχέση με εσάς. Πουλάω την εργασία μου και πληρώνομαι για αυτό. Θεωρώ την εργασία μου εμπόρευμα και την ανταλλάσσω έναντι ορισμένης αξίας. Όταν όμως σκεφτόμαστε με όρους ομότιμης σχέσης τότε το πράγμα είναι διαφορετικό. Έχουμε μια ορισμένη ανάγκη για ορισμένα αγαθά και δημιουργούμε ένα σύστημα οπού μπορούμε να συνεισφέρουμε σε αυτή την κοινή δεξαμενή. Πώς αυτό διαφέρει; Κατ’ ουσία διαφέρει γιατί μέσα στον καπιταλισμό είναι μια μετα-καπιταλιστική λογική.
Η ομότιμη παραγωγή δεν είναι η εργασία που παράγει εμπορεύματα, είναι συντελεστές, άνθρωποι που συνεισφέρουν, που παράγουν κοινά αγαθά. Έχουμε λοιπόν δύο στοιχεία τα οποία υπάρχουν μέσα στο σημερινό σύστημα που είναι διαφορετικά από την εμπορευματική λογική. Αν έχετε ανοιχτή γνώση, ανοιχτό λογισμικό, ανοιχτό σχεδιασμό έχετε ένα σύστημα το οποίο είναι ανοιχτό και διαφανές και σας επιτρέπει να δείτε πως μπορείτε να συνεισφέρετε σε αυτή την κοινή δεξαμενή. Μπορείτε να συνεισφέρετέ στη βάση αυτού του συστήματος. Έτσι είναι λοιπόν, ένας κοινωνικός καταμερισμός πόρων, δεν είναι ένας ιεραρχικός καταμερισμός πόρων. Είναι μια αμοιβαία διαδικασία συντονισμού.
Επομένως μπορώ να το συνοψίσω ως εξής: αυτό που είναι η τιμολόγηση και η ιεραρχία για την αγορά, για ένα ιεραρχικό σύστημα όπως είναι το κράτος για παράδειγμα, είναι ο αμοιβαίος συντονισμός είναι για τα κοινά. Ο τρόπος με τον οποίο μοιράζονται οι πόροι γίνεται μέσω του αμοιβαίου συντονισμού. Ας πάμε τώρα πίσω στην ιστορική αναλογία. Όταν η ρωμαϊκή αυτοκρατορία βρέθηκε σε κρίση, δεν μπορούσε να επεκταθεί πλέον, δεν μπορούσε να έχει περισσότερους σκλάβους, δεν μπορούσε να έχει περισσότερο χρυσάφι. Τότε βρέθηκε σε κρίση. Δεν μπορούσε να διατηρήσει τις υποδομές της με τον τρόπο που το έκανε πριν. Βρέθηκαν λοιπόν ορισμένοι αυτοκράτορες και ορισμένοι άνθρωποι που είχαν δούλους, οι οποίοι θέλανε να τους ελευθερώσουν, ώστε να δουλεύουν για τον εαυτό τους, να επιβιώνουν με τις οικογένειές τους, αλλά σε αντάλλαγμα της προστασίας θα τους έδιναν το μισό της παραγωγής τους. Οι άνθρωποι που δουλεύουν για τον εαυτό τους χρειάζονται πολύ μικρότερη καταναγκαστική υποδομή. Αν κοιτάξουμε λοιπόν αυτή τη μετάβαση από τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία στο φεουδαρχικό σύστημα, από το σύστημα δουλείας στο σύστημα δουλοπαροικίας, βλέπουμε ότι οι λύσεις έρχονταν από τα πάνω προς τα κάτω, όχι από τα κάτω προς τα πάνω. Οι άνθρωποι αναζητούσαν κάτι που θα τους σώσει από την κατάρρευση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και παραδόξως εργάστηκαν για την υπεράσπιση αυτού του παλιού συστήματος. Υπήρχαν αυτές οι μικρές νησίδες, που έδωσαν τη δυνατότητα στη ρωμαϊκή ελίτ να επιβιώσει για τρεις – τέσσερεις ακόμα αιώνες, αλλά είχε ήδη αρχίσει να σχηματίζεται αυτός ο τρόπος παραγωγής στο εσωτερικό της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Πρώτα λοιπόν τα κίνητρα. Εάν είστε δούλος έχετε εξωτερικά αναγκαστικά κίνητρα, το φόβο. Εάν είστε εργάτες στον καπιταλισμό, με μια θετική ερμηνεία, έχετε θετικά εξωτερικά κίνητρα, γιατί παίρνετε το μισθό σας. Το πρόβλημα του πρώτου συστήματος είναι ότι αν δεν υπάρχει καταναγκασμός δεν υπάρχει δουλειά. Το πρόβλημα του δεύτερου είναι ότι αν και υπάρχει όφελος και πάλι δεν υπάρχει δουλειά. Έχουμε ένα σύστημα το οποίο βασίζεται σε θετικά εγγενή κίνητρα. Αν δείτε την Wikipedia για παράδειγμα, θα δείτε ότι 100% των ανθρώπων κινητοποιούνται εγγενώς, έχουν εγγενή έμφυτα κίνητρα. Το 75% των ανθρώπων που δουλεύουν για τη Wikipedia πληρώνονται, το 25% δεν πληρώνονται, είναι εθελοντές, αλλά και πάλι αυτοί οι 75% που πληρώνονται δουλεύουν με τους κανόνες και τις νόρμες αυτού του νέου συστήματος, το οποίο διέπεται από τη λογική της συνεισφοράς. Δημιουργείται λοιπόν, ένα σύστημα παραγωγής, το οποίο είναι πάρα πολύ παραγωγικό σε αναλογία με τα κίνητρα που έχει κανείς. Το δεύτερο είναι η ροή των πληροφοριών, και γι’ αυτό είναι ανταγωνιστικό και στο πλαίσιο της καπιταλιστικής λογικής. Αν έχω μία εταιρία και μπορώ να πληρώσω 50 ερευνητές, μπορώ να κάνω τις καινοτομίες μου, να πληρώσω τους ανθρώπους μου, να πληρώσω τα copyright, τα πνευματικά δικαιώματα κτλ. Τι θα γίνει όμως αν ανταγωνίζομαι σε ένα οικοσύστημα με 20 εταιρίες και κοινότητες ανοιχτού κώδικα που έχουν πρόσβαση σε 20000 εργάτες; Αν θέλεις να καταλάβεις γιατί η IBM το γύρισε και πήγε στο Linux…γι’ αυτό το έκανε. Η IBM όσο μεγάλη και να είναι δεν μπορεί να ανταγωνιστεί ένα ανοιχτό οικοσύστημα. Το ίδιο και η Apple, η οποία είναι πάρα πολύ μεγάλη αλλά έχει μόνο το 75% της αγοράς των smartphone, γιατί δεν μπορεί να ανταγωνιστεί το ημι-ανοιχτό οικοσύστημα που λέγεται android. Αυτός είναι ο λόγος που μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα όλο και περισσότερες εταιρίες πηγαίνουν στην ομότιμη παραγωγή, σε αυτή την συμμαχία με τα οικοσυστήματα, όπου μπορούν να δημιουργήσουν κοινές δεξαμενές. Η IBM λοιπόν έχει μια βάση 2000 ανθρώπων οι οποίοι φτιάξανε την Linux, αυτό όμως που παίρνουν σε αντάλλαγμα είναι 20000 άτομα. Παίρνουν λοιπόν σε αντάλλαγμα 20 φορές περισσότερο, έχουν μια επιστροφή. Βλέπετε λοιπόν ότι στο καπιταλιστικό σύστημα υπάρχει μια επιστροφή προς αυτό το νέο τρόπο δημιουργίας αξίας. Ακόμα και από αυτή την άποψη είναι ενδιαφέρον να δείτε αυτή τη μετατόπιση, αλλά αυτό δημιουργεί ένα πρόβλημα που προσπαθώ να εξηγήσω. Ποιο είναι αυτό το πρόβλημα;
Περνάμε μέσα από μία εξέλιξη όπου όλοι οι άνθρωποι, άμεσα δημιουργούν αγαθά κοινωνικής χρήσης, δημιουργούν αξίες χρήσης για τον εαυτό τους. Το You Tube για παράδειγμα δεν παράγει πλέον βίντεο, το Google δεν παράγει πλέον ντοκουμέντα. Το Facebook δεν παράγει τίποτα άμεσα. Αυτό που κάνει είναι να μας κάνει εμάς ικανούς να παράγουμε κοινωνική ωφέλεια και το κεφάλαιο μπορεί να εξάγει όλη αυτή την αξία. Χωρίς εμάς είναι μια άδεια πλατφόρμα χωρίς αξία. Οι χρήστες είναι που κάνουν τη βάση να δημιουργεί αξία. Η ομότιμη πλευρά του Facebook είναι ότι όλοι μπορούμε να συνδεθούμε με όλους τους άλλους. Μας επιτρέπει να συνδεόμαστε με όλους τους άλλους και να αυτοοργανωνόμαστε, αλλά το παρασκήνιο είναι πάρα πολύ ιεραρχικό. Εξαιρετικά συγκεντρωτική ιδιωτική εκμετάλλευση και η αξία η οποία συλλαμβάνεται, συλλαμβάνεται πλήρως από την Facebook. Για παράδειγμα έχει γίνει ένας υπολογισμός ότι το Facebook θα ήταν ευτυχές με 5 δις δολάρια. Για φανταστείτε επένδυση. Θα μπορούσαν να είχαν διατηρήσει μια εργατική δύναμη 100.000 ανθρώπων με πάρα πολλά λεφτά για τον καθένα.
Η οικονομία εκεί πέρα δεν πραγματώνεται διότι όλη η αξία συλλαμβάνεται από τους ιδιοκτήτες και αυτοί που δημιουργούν αξία δεν παίρνουν τίποτα σε αντάλλαγμα για την αξία που δημιουργούν. Γι’ αυτό η ομότιμη παραγωγή μπορεί να διατηρήσει το σύστημα, είναι πολύ ανταγωνιστική. Είναι κάτι πολύ καλό που ενισχύει ορισμένες εταιρίες οι οποίες συμμαχούν με αυτό το οικοσύστημα έναντι άλλων που δεν συμμαχούν, ενώ ταυτόχρονα στο τρέχον σύστημα δημιουργεί αυτό που ονομάζουμε κρίση αξίας.
Σκεφτείτε λοιπόν το νεοφιλελευθερισμό στη δεκαετία του 1980, όπου υπήρχε κοινωνικός ανταγωνισμός ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία. Η παραγωγικότητα της εργασίας δε πηγαίνει πλέον στις εργασίες, αλλά στο χρηματιστηριακό σύστημα. Έχουμε λοιπόν μια αποτελμάτωση των μισθών και των εισοδημάτων, για αυτό δανειζόμαστε χρήματα. Το σύστημα από το ’80 και μετά είναι ένα σύστημα βασισμένο στη πίστη. Δανείζουμε τους ανθρώπους χρήματα για να μπορέσουν να αγοράσουν πράγματα. Αυτό είναι το σύστημα το οποίο κατέρρευσε το 2008 στη κρίση και αυτό μας δείχνει ότι δε μπορεί πλέον να δουλέψει. Εάν δείτε την ομότιμη παραγωγή σε αυτό το πλαίσιο το σενάριο είναι ακόμα χειρότερο, γιατί έχουμε όλο και περισσότερα συστήματα όπου οι άνθρωποι συνεισφέρουν σε αυτές τις κοινές δεξαμενές, δημιουργούν αξίες χρήσης αλλά μέσα σε ένα πλαίσιο εκμετάλλευσης.
Εάν κοιτάξουμε για παράδειγμα όπου υπάρχουν άνθρωποι που ανταγωνίζονται ο ένας τον άλλον για πλατφόρμες, για ορισμένες εργασίες, ορισμένα καθήκοντα και διάφορους σχεδιασμούς. Η εργασία, οι πλατφόρμες είναι σχεδιασμένες με τέτοιο τρόπο ώστε οι εργάτες να μην μπορούν να ενώνονται ο ένας με τον άλλον, για αυτό λοιπόν ανταγωνίζονται ο ένας με τον άλλον. Υπάρχει ένα βιβλίο που διάβασα πριν από λίγα χρόνια και διάβασα ένα ανέκδοτο μέσα από αυτούς τους πίνακες οπού είναι ένας ιδιοκτήτης μια μικρής επιχείρησης προκηρύσσει ένα διαγωνισμό για τον σχεδιαστή ενός λογοτύπου. 99 άνθρωποι συναγωνίζονται για αυτό το σχέδιο και ένας άνθρωπος παίρνει τη δουλειά και σχολιάζει, ‘δεν είναι φοβερό αυτό’; Για τους 99 ανθρώπους δεν ήταν καθόλου φοβερό γιατί δούλεψαν για τίποτα, έβαλαν δουλειά αλλά δεν πήραν τίποτα. Κάτι το οποίο είναι καλό και αποτελεσματικό, μπορεί να γίνει αρνητικό όταν το κοινωνικό σύστημα που το περιβάλει δεν είναι το κατάλληλο γι’ αυτού του τύπου την παράγωγη αξίας. Βρισκόμαστε λοιπόν σε μια πολύ κλασσική -με τη μαρξιστική έννοια κρίση- λόγω ενός αναδυόμενου τρόπου παραγωγής και κατανομής της αξίας, αλλά οι σχέσεις παραγωγής δεν ταιριάζουν με αυτήν την νέα δυνατότητα.
Υπάρχει λοιπόν μια αυξανόμενη αντίσταση. Υπάρχει μία κρίση αξίας και αυτό είναι ένα πρόβλημα για όλους, για τους εργάτες, για εμάς. Είναι κοινωνικό πρόβλημα και πρόβλημα για τους ανθρώπους που θέλουν να πουλήσουν πράγματα, προκειμένου να υπάρχουν άνθρωποι που να μπορούν να αγοράσουν. Αν δεν τους πληρώνεις για την αξία που δημιουργούν τότε αυτή η διαλεκτική σχέση καταστρέφεται. Νομίζω ότι υπάρχει ένας τρόπος για να λύσουμε αυτήν την κρίση, αυτήν την αντίφαση, και αυτό θα γίνει εάν αναδιατάξουμε την οικονομία μας με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο. Ποιο ήταν το πρόβλημα του σοσιαλισμού για τον 20ο αιώνα, για παράδειγμα; Οι άνθρωποι στην Αριστερά εναντιωνόντουσαν σε ένα συγκεκριμένο σύστημα και έλεγαν ότι θέλουν ένα άλλο σύστημα. Το πρόβλημα είναι ότι αυτό το άλλο σύστημα δεν υπήρχε. Δεν υπήρχε κανένα σημάδι και το μόνο πράγμα που μπορούσες να πεις εκείνη την εποχή ήταν ότι ο καπιταλισμός κοινωνικοποιεί την παράγωγη. Δημιουργεί εργοστάσια, όλο και περισσότεροι άνθρωποι συνεργάζονται, η γνώση αναπτύσσεται, αλλά δεν υπήρχε κάτι σαν αναδυόμενος σοσιαλισμός μέσα στον καπιταλισμό. Δε μπορούσαμε να δούμε κάτι τέτοιο. Πίστευαν λοιπόν, ότι τα οργανωμένα πολιτικά κινήματα έπρεπε να πάρουν την εξουσία και έτσι να αλλάξουν το παραγωγικό σύστημα. Εγώ ισχυρίζομαι ότι αυτό έχει αλλάξει θεμελιωδώς σήμερα. Με άλλα λόγια σήμερα η ομότιμη παραγωγή κοινών αγαθών είναι η εμβρυακή μορφή μιας χειραφετικής κοινωνίας. Μπορούμε να δούμε να αναδύονται σε σπερματική μορφή μέσα στο παλαιό σύστημα, αλλά χρειάζονται αλλαγές για να μπορούμε να εργαστούμε με έναν καινούριο τρόπο. Πως δουλεύει η ομότιμη παραγωγή; Στον πυρήνα της δημιουργίας της αξίας, έχουμε μια κοινότητα των ατόμων που συνεισφέρουν. Αυτοί που συνεισφέρουν στη Wikipedia, στη Linux. Γύρω από αυτά τα κοινά έχουμε επιχειρηματικούς συνασπισμούς. Σε αυτό το στάδιο έχουμε Foss εταιρίες. Έχουμε λοιπόν, τα Linux, τα Κοινά, αλλά πρέπει πρώτα να εγκαταστήσετε τα Linux, να το ρυθμίσετε, να το συντηρήσετε, να κτίσετε στρατηγική για το Linux. Μέσω λοιπόν αυτού του Κοινού έρχονται υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας, οι οποίες λειτουργούν στη σημερινή αγορά.
Τέλος, έχετε αυτά που λέγονται ιδρύματα Foss. Αυτές είναι οντότητες οι οποίες καθιστούν ικανή την υποδομή να διαρκέσει στη πάροδο του χρόνου. Για παράδειγμα το ίδρυμα Wikimedia μαζεύει χρήματα για να μπορέσει κανείς να πληρώσει τις υπηρεσίες. Εάν δεν υπήρχε h Wikimedia, η Wikipedia δεν θα μπορούσε να συντηρηθεί. Χρειάζεται μια υποδομή, κάποιος χρειάζεται να πληρώσει, κάποιος χρειάζεται να υπηρετήσει αυτήν την υποδομή. Το ίδιο συμβαίνει με τη Linux, η πιστοποίηση, τα συνέδρια, η προστασία της δημόσιας άδειας χρήσης. Όλα αυτά γίνονται από το ίδρυμα, και σχεδόν κάθε κοινότητα ανοικτού κώδικα έχει ένα τέτοιο είδους ίδρυμα. Ας φανταστούμε λοιπόν ότι αυτό θα ήταν ένα κοινωνικό σύστημα, όχι μονάχα στο μικροεπίπεδο, αλλά ότι αυτή θα ήταν μια νέα μορφή κοινωνίας. Στο παλαιό σύστημα η αξία δημιουργείται από ιδιώτες, από εργάτες και από το κεφάλαιο. Οι άνθρωποι δουλεύουν, η δουλειά τους είναι οργανωμένη και συλλαμβάνεται από το κεφάλαιο και η εργασία δημιουργεί τα έργα. Στις συναλλαγές στην αγορά δεν υπάρχει εσωτερική ρύθμιση, η ρύθμιση έρχεται από τα έξω, από το κράτος. Το πρόβλημα σήμερα είναι ότι το κράτος βρίσκεται εντελώς στο έλεος των αρπακτικών δυνάμεων της αγοράς. Είναι πρόβλημα αυτό γιατί το κράτος δε μπορεί να ρυθμίσει από τα έξω την αγορά, γιατί το κράτος έχει γίνει παρά πολύ αδύναμο.
Μετά περνάμε στην κοινωνία των πολιτών και κοιτάξτε τη γλώσσα που χρησιμοποιούμε: λέμε μη κερδοσκοπικές και εννοούμε ότι το κέρδος είναι το mainstream, αυτό που κυριαρχεί και μη κερδοσκοπικού είναι το περιθωριακό. Λέμε μη κυβερνητικό γιατί θεωρούμε ότι το κυβερνητικό είναι το πρωταρχικό. Μη κερδοσκοπική ή μη κυβερνητική θεωρείται μια κατηγορία ακινησίας, δε θεωρείται καθόλου ο πυρήνας της κοινωνίας μας. Είναι αυτό που όταν είσαι κουρασμένος, πας σπίτι σου. Αυτή είναι μια κοινωνία ακινησίας. Πως η νέα κατάσταση διαφέρει από τη παλαιά; Η μεγάλη αλλαγή με την ομότιμη παραγωγή είναι ότι η κοινωνία των πολιτών έχει γίνει παραγωγική. Εδώ δημιουργείται τώρα η άξια, εδώ κατατίθεται η άξια. Που να φανταστούμε ένα σύστημα οπού οι ίδιοι οι πολίτες είναι παραγωγικοί και συνεισφέρουν σε κοινές δεξαμενές, οι οποίες είναι χρήσιμες για την κοινωνία. Αυτό λοιπόν είναι ένα σύστημα όπου η κοινωνία των πολιτών είναι στον πυρήνα, είναι η καρδιά τους ως πολίτες. Απλώς και μόνο από το γεγονός ότι είμαστε πολίτες μπορούμε να συνεισφέρουμε στα κοινά και αυτά τα κοινά δημιουργούν την ουσιώδη αξία για την κοινωνία μας. Γύρω από τα κοινά έχουμε μια οικονομία. Έχουμε τους επιχειρηματικούς συνασπισμούς. Νομίζω ότι μπορούμε να αλλάξουμε από ένα μοντέλο το οποίο δουλεύει για το κέρδος, σε ένα μοντέλο που δουλεύει για το όφελος γιατί έχουμε σήμερα το εξής πρόγραμμα. Η αξία που δημιουργείται στα κοινά πολλές φορές συλλαμβάνεται χωρίς να επιστρέφεται στα κοινά. Είμαι εγώ ένας συντελεστής που εργάζεται στα κοινά, αλλά εάν θέλω να βιοποριστώ πρέπει να βρω μια δουλειά για το κεφάλαιο ή πρέπει να γίνω αυτοαπασχολούμενος και να μπορώ να λειτουργήσω μέσα στην αγορά. Έτσι λοιπόν η συσσώρευση αξίας δε συμβαίνει μέσα στη σφαίρα των κοινών, εξακολουθεί να συμβαίνει στη σφαίρα του κεφαλαίου.
Το ερώτημα είναι θα μπορούσαμε να το αλλάξουμε αυτό; Πιστεύω ότι με ορισμένες αλλαγές μπορούμε να το κάνουμε. Σήμερα έχουμε σε κάθε χώρα μια οικονομία της αλληλεγγύης, έχουμε μια κοινωνική οικονομία και έχουμε και μη κερδοσκοπικές εταιρίες. Στις περισσότερες χώρες αντιπροσωπεύει το 10-15% του εθνικού ΑΕΠ. Έχουμε λοιπόν κάποιους τομείς που λειτουργούν διαφορετικά από το τρέχον σύστημα που δουλεύει για το κέρδος και την ίδια στιγμή αυτοί οι τομείς είναι ανοιχτοί. Έχουμε ένα ανοικτό σύστημα που επιτρέπει στους ανθρώπους να συνεισφέρουν ελεύθερα με τα δικά τους κίνητρα για να δημιουργήσουν αξία και έχουμε και μια ηθική οικονομία.
Το παράδοξο είναι ότι στον καπιταλισμό το υπερπαραγωγικό δυναμικό πλεονεκτήματα των ανθρώπων συλλαμβάνεται από το κεφάλαιο και όχι από την ηθική οικονομία. Εξάγεται από το κεφάλαιο, αυτό είναι λίγο τεχνικό θέμα ελπίζω να το καταλάβετε. Έχω προτείνει ένα νέο τύπο άδειας, μια άδεια αμοιβαιότητας βασισμένη στα κοινά. Σήμερα έχουμε πλήρως διαμοιρασμένες άδειες. Είναι μια παράδοξη κατάσταση και θα προσπαθήσω να την εξηγήσω. Όσο πιο κομμουνιστική είναι η άδεια χρήσης, τόσο πιο καπιταλιστική είναι η οικονομία. Εάν επιτρέπεται σε όλους να μοιράζονται ένα αγαθό, η IBM μοιράζεται το Linux, όμως η πρώτη κυριαρχεί στη δεύτερη. Εάν χρησιμοποιήσουμε άδειες χρήσης βασισμένες σε αμοιβαιότητα όλοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα αγαθά αλλά μόνο οι άνθρωποι που συνεισφέρουν πίσω στα κοινά μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτά τα κοινά δωρεάν, διαφορετικά πρέπει να πληρώσουν άδεια χρήσης των κοινών. Έτσι θα έχουμε ένα ρεύμα κεφαλαίου προς τα κοινά, αλλά από τα πιο σημαντικά οφέλη, ιστορικά, θα είναι η αποκατάσταση της αρχής της αμοιβαιότητας μέσα στην οικονομία.
Γιατί έγινε η φιλελεύθερη επανάσταση; Στον μεσαίωνα οι άνθρωποι πίστευαν και έλεγαν ότι αφού πίστευαν είναι και καλοί άνθρωποι. Τρεις αιώνες εμφυλίου πολέμου βάση θρησκευτικών πολέμων, εμφύλιων αναταραχών. Γιατί να μην αναγνωρίσουμε ότι οι άνθρωποι είναι εγωιστές; Γιατί να μην απαλλαγούμε από αυτήν την υποκρισία ότι οι άνθρωποι είναι εγωιστές, αλλά εάν όλοι είναι εγωιστές τότε τα πράγματα θα πάνε καλά γιατί θα μπορούμε να δημιουργήσουμε εξωτερικότητες οι οποίες θα είναι καλές για την κοινωνία. Αυτή είναι η βάση της φιλελεύθερης κοινωνίας. Το κεφάλαιο ήταν μια απάντηση στη κρίση της φεουδαρχίας και των θρησκευτικών εμφύλιων πολέμων γιατί αναγνώρισε το ατομικό συμφέρον, αλλά εξωτερίκευσε όλες τις επιδράσεις της αγοράς στην κοινωνία. Αν ζούσατε σε μια μεσαιωνική κοινωνία στην Ιταλία, δε θα μπορούσατε να καθορίσετε εσείς την τιμή, ήταν ένας ενδιάμεσος που δημιουργούσε τη λεγόμενη ηθική κοινωνία. Όταν επανεισαγάγουμε την αμοιβαιότητα μέσα από αυτές τις άδειες στους επιχειρηματικούς συνασπισμούς που περιβάλουν τα κοινά, τότε δημιουργούμε εξωτερικότητες για την αγορά.
Μία δεύτερη πρόταση είναι η εξής: λέγεται ανοιχτοί συνεταιρισμοί. Οι παραδοσιακοί συνεταιρισμοί λειτουργούν με τα μέλη τους. Όταν λειτουργούν στην αγορά τείνουν μετά από ένα ορισμένο χρονικό διάστημα να ανταγωνίζονται στο ίδιο διάστημα τις επιχειρήσεις που παράγουν για κέρδος. Η Mondragon για παράδειγμα στην περιοχή των βάσκων, πήγαν στην Πολωνία και απασχόλησαν εργάτες με τον ελάχιστο μισθό. Αυτός ο συνεταιρισμός δεν δημιουργεί κοινά αγαθά παρά μόνο για τα μέλη του. Είναι λοιπόν δημοκρατικό ναι, είναι καλό για τα μέλη τους, αλλά δεν δημιουργεί εξωτερικότητες με κανένα συνειδητό τρόπο και είναι καλύτερο να είναι συνεταιρισμός παρά να είσαι μια εταιρία που παράγει για το κέρδος.
Τι είναι ένας ανοιχτός συνεταιρισμός;
Βασίζεται σε τέσσερις συνθήκες:
1) Προσανατολίζεται προς το κοινό αγαθό. Μέσα στο καταστατικό του συνεταιρισμού ο λόγος για τον οποίο είσαι ενεργός είναι για να λύσεις κάποιο κοινωνικό ζήτημα. Εάν λοιπόν κάνεις κέρδος, δεν είναι για τους δικούς σου μετόχους, είναι για να το επανεπενδύσεις στους στόχους αυτού του συνεταιρισμού.
2) Όλοι όσοι επηρεάζονται από τις δραστηριότητες του συνεργάζονται για την παραγωγή του συνεταιρισμού. Αυτοί λέγονται συνεταιρισμοί της αλληλεγγύης και είναι ένα πολύ ταχύτατο και αναπτυσσόμενο τμήμα της οικονομίας της αλληλεγγύης.
3) Η συμπαραγωγή κοινών, ένα ανοιχτός συνεταιρισμός που δημιουργεί θετικές εξωτερικότητες για τα κοινά. Στον καταλανικό συνεταιρισμό, που είναι από τα παραδείγματα ανοικτού συνεταιρισμού, όλα είναι ανοικτά, ενώ στο Mondragon όλα είναι κλειστά. Αυτό σημαίνει ότι όλοι οι άλλοι μπορούν να επωφεληθούν από τη δραστηριότητα. Δημιουργούν μια θεωρητική εξωτερικότητα που είναι τμήμα της δικής τους παραγωγικής διαδικασίας.
4) Ο παγκόσμιος προσανατολισμός. Στη διαφάνεια που βλέπετε στον κάθετο άξονα έχετε τον συγκεντρωτικό έλεγχο έναντι τους κατανεμημένου ελέγχου των προγραμμάτων ομότιμης παραγωγής. Για παράδειγμα το bitcoin, νόμισμα ομότιμου σχεδιασμού, είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα καινοτομία. Είναι το πρώτο παγκόσμιο κυρίαρχο νόμισμα και νομίζω αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί είναι ένα νόμισμα που μπορεί να χρησιμοποιηθεί όταν το χρηματιστηριακό σύστημα μπλοκάρει κάθε χρηματοδότηση. Το bitcoin σχεδιάστηκε από αναρχοκαπιταλιστές οικονομολόγους. Ωστόσο, είναι όλο και πιο δύσκολο να τα παράγεις, κάτι που σημαίνει ότι η ζήτηση για bitcoins αυξάνεται πιο γρήγορα από την προσφορά κι έτσι η αξία του ανεβαίνει. Ο συντελεστής ανισότητας για το bitcoin είναι υψηλότερος από ότι για το ευρώ. Η ομότιμη σχέση εδώ μπαίνει σε αμφισβήτηση. Βάλανε το bitcoin στο επίπεδο των υπολογιστών. Ο κάθε υπολογιστής είναι ομότιμος και μπορεί να παράγει ένα bitcoin, αλλά ορισμένοι άνθρωποι έχουν 20.000 υπολογιστές και άλλοι άνθρωποι δεν έχουν κανέναν. Λοιπόν η αρχή της ομότιμης παραγωγής δεν εφαρμόζεται στους ανθρώπους, αλλά στους υπολογιστές. Στον συνεταιρισμό της Καταλονίας το bitcoin έχει έναν μηχανισμό εξαγωγής μεριδίου στην πνευματική ιδιοκτησία. Μπορείτε να το πουλήσετε σε υψηλότερη αξία σε ανθρώπους που θα έρθουν μετά. Δεν είναι σχήμα πυραμίδας, αλλά είναι ένας μηχανισμός εξαγωγής μεριδίων. Παράγεις χρήματα από χρήματα χωρίς να έχεις καμία παραγωγή. Είναι ένας κερδοσκοπικός μηχανισμός. Με αυτόν τον μηχανισμό εξαγωγής θα μπορούσες και να χρηματοδοτήσεις. Με αυτόν τον συνεταιρισμό στην Καταλονία έχεις έναν κρυπτονόμισμα το οποίο μπορείς να χρησιμοποιήσεις για την εναλλακτική οικονομία.
Οι άνθρωποι τείνουν να ξεχνούν και λόγω του ίντερνετ. Για παράδειγμα οι άνθρωποι κάποτε κλέβανε τα ποδήλατα, ενώ τώρα με τα δίκτυα μπορείς ανά πάσα στιγμή να ιχνηλατήσεις που βρίσκεται στο δίκτυο. Υπάρχει μια έκρηξη της τοπικής προσαρμοστικότητας η οποία βασίζεται σε ομότιμες υποδομές. Χρειαζόμαστε ένα εθνικό κράτος και μια πάρα πολύ ισχυρή παγκόσμια τάξη και ιδιωτικές εταιρίες. Αυτό που δεν έχουμε είναι μια παγκόσμια ηθική δύναμη. Η ιδέα είναι η εξής: Ο τέταρτος όρος είναι ο παγκόσμιος προσανατολισμός. Το πρόγραμμα για τους δίκαιους συνεταιρισμούς πρέπει να έχει ένα παγκόσμιο προσανατολισμό. Τα ιδρύματα FOSS μπορούν να γίνουν το κράτος ανοικτού κώδικα. Έχω έναν θετικό ορισμό για το κράτος.
Το επιχείρημα λοιπόν υπέρ αυτών των ιδρυμάτων είναι ότι χρειαζόμαστε ορισμένες οντότητες. Χρειάζεται ένας θεσμός που να μπορεί να φροντίζει ολόκληρο το δίκτυο και ολόκληρη την υποδομή. Όταν πηγαίνουμε από το μικροεπίπεδο, στο μακροεπίπεδο όταν κοιτάζουμε το ίδρυμα FLOSS μας δίνεται ένα νέο όραμα για το ίδιο το κράτος. Θα το ονόμαζα ως κράτος εταίρων. Είναι ένα κράτος το οποίο ενισχύει και ενδυναμώνει την αυτόνομη ομότιμη παραγωγή, δημιουργεί τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές δομές που είναι αναγκαίες για να λύσουν οι άνθρωποι τα προβλήματα τους από κοινού και να δημιουργήσουν κοινά αγαθά. Αυτά τα δύο μπορούν να συνδυαστούν για να μπορέσουμε να αναπτύξουμε ένα εναλλακτικό όραμα μιας κοινωνίας χειραφέτησης. Στην καρδιά βρίσκεται η κοινωνία πολιτών μέσω των κοινών και οι ηθικές οντότητες που δημιουργούν αξία γύρω από αυτά, μαζί με τους θεσμούς οι οποίοι φροντίζουν τα συλλογικά αγαθά. Αν δούμε τις πολιτικές μπορούμε να δούμε και διάφορες εκδοχές.
Πρώτο παράδειγμα: Στην Ισπανία όπου είναι η αντιομότιμη χώρα ενάντια στην ομότιμη παραγωγή. Έχουν τεράστιους φόρους απέναντι στους ανθρώπους που παράγουνε βασισμένοι στην ομότιμη παραγωγή. Θέλουν μονάχα αγαθά που να παράγονται με ένα συγκεντρωτικό τρόπο. Είναι πολύ δύσκολο να πάρεις χρήματα από τους ομότιμους σου. Θέλουν να προστατέψουν τις τράπεζες. Η δεξιά κυβέρνηση της Ισπανίας ενεργά αντιτίθεται σε αυτά τα υποδείγματα που αναδύονται στην κοινωνία και παλεύει ενάντια τους. Αλλά υπάρχει κι ένα άλλο πιο γοητευτικό όραμα το οποίο υπάρχει στο Ηνωμένο Βασίλειο και εδώ στην Ελλάδα. Εδώ έχετε μια συντηρητική κυβέρνηση που χρησιμοποιεί τη γλώσσα της ομότιμης παραγωγής, τη γλώσσα της συμμετοχής για να καταστρέψει το κοινωνικό κράτος. ‘Δε μας χρειάζεστε, εσείς μπορείτε να κάνετε τα πράγματα μόνοι σας’. Αυτή είναι η ελκυστική πλευρά της πρότασης, η οποία καταστρέφει το κοινωνικό κράτος. Είναι ακόμα πιο ισχυρή εάν δεν την αναδείξει η Αριστερά, γιατί αν δεν το αναδείξεις γίνεσαι μια αντιδραστική συντηρητική δύναμη ακόμα και εάν οι κοινωνικές συνθήκες για αυτό το σύστημα δεν υπάρχουνε πια. Και εδώ αυτή η έννοια των Κοινών μπορεί να είναι πολύ χρήσιμη.
Σήμερα έχουμε αυτήν την τεράστια καμπάνια ενάντια στο κράτος πρόνοιας. Η Ελλάδα είναι το πρώτο παράδειγμα. Η Ελλάδα είναι ένα εργαστήριο για να δούνε πόσο μακριά μπορούν να πάνε προς αυτή την κατεύθυνση και δυστυχώς επειδή έχει πάει καλά το πρόγραμμα για εσάς αλλά για ορισμένους ανθρώπους λένε απλά εντάξει. Αλλά και στο Βέλγιο θέλουν να κάνουν το ίδιο πράγμα πολύ γρήγορα, δηλαδή να καταστρέψουν τους μηχανισμούς αλληλεγγύης.
Κατά τη γνώμη μου είναι λάθος να πούμε ότι πρέπει να αντιπαλέψουμε αυτό το πράγμα υπερασπιζόμενοι το παλιό σύστημα. Το παλιό σύστημα βασιζόταν στην εργασία. Η εργασία τώρα μπορεί να αναπτύσσεται παγκόσμια, δεν αναπτύσσεται όμως στη Δύση. Το τμήμα της χειρωνακτικής εργασίας χάνει 0,5% κάθε δύο χρόνια. Αυτή τη στιγμή έχει χαθεί ένα πολύ μεγάλο μέρος της παραδοσιακής εργασίας στην Ευρώπη, περίπου 70%. Όλα τα επιτεύγματα λοιπόν του εργατικού κινήματος δεν έχουν πλέον κοινωνική βάση. Εγώ πιστεύω ότι εάν κρατηθούμε σε αυτόν το δρόμο δε θα μπορέσουμε να διατηρήσουμε τα συστήματα που έχουμε. Πρέπει να μετατοπιστούμε και να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε γύρω από τα Κοινά γιατί το τμήμα της εργατικής τάξης που αναπτύσσεται όλο και περισσότερο είναι οι εργάτες γνώσης. Είναι αυτοί που δουλεύουν σε συνθήκες τεράστιας ανασφάλειας εργασίας, είναι εκείνοι που φτιάχνουν, που σκέφτονται με όρους ομότιμης παραγωγής, με όρους κοινών.
Μπορούμε λοιπόν να σκεφτούμε πως θα δημιουργήσουμε μηχανισμούς, χειραφετητικούς συνασπισμούς που θα χρησιμοποιήσουν τα Κοινά σαν τη γλώσσα που τους ενώνει. Τα κόμματα των Πειρατών για παράδειγμα, που ανέβηκαν στην αρχή και μετά έπεσαν, είναι η πρώτη έκφραση της ψηφιακής κουλτούρας και αντιπροσωπεύουν τις κοινότητες διαμοιρασμού των ψηφιακών κοινών. Έχουμε τους Πράσινους που είναι προσανατολισμένοι στα αγαθά της φύσης. Έχουμε άλλα κόμματα σαν το Podemos, δεν ξέρω για το ΣΥΡΙΖΑ αλλά το προσπαθούμε… Είναι ένα μαζικό κίνημα βασισμένο στις έννοιες της ομότιμης παραγωγής. Όλος ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν είναι ο ίδιος με τον τρόπο που λειτουργούν οι κοινωνίες ανοιχτού κώδικα. Το Podemos λοιπόν, μπορούμε να το δούμε σαν μια έκφραση αυτών των αστικών κοινών της πόλης που παράγουν πολιτική με το δικό τους τρόπο.
Βασισμένοι στην έννοια της ομότιμης παραγωγής, είναι σημαντικό να έχουμε ένα θετικό μήνυμα για την οικονομία των αυτοαπασχολούμενων και των επιχειρηματιών, των μικρών επιχειρηματιών. Γιατί αυτή σήμερα, η θέση ενός αυτοαπασχολούμενου έναντι του εικονικού κεφαλαίου είναι η ίδια με αυτή του εργάτη απέναντι στο κεφάλαιο. Δεν έχουν φωνή, δεν έχουν εξουσία, δεν έχουν δύναμη. Και τα Κοινά, το γεγονός ότι συμμετέχουν σε αυτές τις δραστηριότητες ανοιχτού κώδικα, μπορούν να είναι η βάση για αυτούς τους ανθρώπους για να βρουν φωνή.
Το άλλο πλεονέκτημα του να σκεφτόμαστε με αυτόν τον τρόπο είναι να αυξήσουμε το πολιτικό μας φαντασιακό, τη σφαίρα του φαντασιακού. Έχουμε εδώ και 200 χρόνια ιδιωτικοποίηση, ρύθμιση, επανεθνικοποίηση και δεν έχουμε άλλες λύσεις πέρα από αυτό το εκκρεμές. Έχουμε ιδιωτικές λύσεις, κρατικές λύσεις και έχουμε και λύσεις γύρω από τα Κοινά. Αυτό που καθίσταται ενδιαφέρον είναι ότι πρέπει να σκεφτούμε μια νέα σχέση ανάμεσα στο δημόσιο, το κράτος και τα κοινά. Ένα από τα πράγματα που κάναμε στο Εκουαδόρ ήταν να σκεφτούμε κάτι που ονομάσαμε δημόσιες, κοινές εταιρικές σχέσεις. Ένα παράδειγμα ήταν στην Ιταλία και το Κεμπέκ, οι συνεταιρισμοί αλληλεγγύης για κοινωνική φροντίδα. Έχουμε ιδιωτικά συστήματα όπως στις Η.Π.Α και πλήρη εθνικά συστήματα υγείας, όπως στην Αγγλία. Σε άλλα συστήματα υγείας δεν μπορείς να διαλέξεις καν το γιατρό σου. Στην Ιταλία το κράτος εγγυάται το δικαίωμα της δωρεάν ιατρικής περίθαλψης, αλλά η παροχή της κοινωνικής περίθαλψης είναι μια συμπαραγωγή που διαχειρίζονται αυτοί οι συνεταιρισμοί. Οι κοινότητες δηλαδή, οι ιατροί, τα νοσοκομεία, όλοι εμπλέκονται σε αυτή τη συμπαραγωγή και συνδιαχείριση του υγειονομικού συστήματος στην Ιταλία και λειτουργεί με μεγάλη επιτυχία.
Ξέρω ότι εδώ στην Ελλάδα έχετε ένα πρόβλημα. Αυτή είναι η αγγλική στρατηγική, καθώς επιτρέπετε στους συνεταιρισμούς να αναδύονται για να έχετε καλύτερες υπηρεσίες. Αλλά το μυστικό είναι μετά να πείτε ‘ας τους ανοίξουμε στις εμπορικές επιχειρήσεις’. Αυτό είναι το αγγλικό υπόδειγμα που χρησιμοποιούσαν τη γλώσσα των Κοινών για να πάνε πίσω στην ιδιωτικοποίηση. Αυτό έγινε στο Ηνωμένο Βασίλειο και από τα συνδικάτα. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να το κάνεις, αλλά η ιδέα είναι να φύγουμε μακριά από τους γραφειοκρατικούς μηχανισμούς και να έχουμε συμμετοχικούς μηχανισμούς.
Όταν σκεφτόμαστε τα Κοινά μάς επιτρέπεται να σκεφτούμε αυτές τις επιλογές που έχουμε με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο. Θα τελειώσω τώρα την παρουσίαση μου λέγοντας λίγα λόγια για το flock project στο Εκουαδόρ. Αυτό που βλέπετε εδώ είναι ένας τρόπος να προτείνει κανείς μια μετάβαση σε μια κοινωνία προσανατολισμένη στα Κοινά. Ο δρόμος είναι η ιδέα να δημιουργήσουμε κοινές δεξαμενές γνώσης, ανοιχτή επιστήμη, ανοιχτή εκπαίδευση, ανοιχτή γεωργία. Για να το κάνουμε αυτό είδαμε ποίοι είναι οι μηχανισμοί τροφοδοσίας .
Η επιστήμη για παράδειγμα, έχει ως μηχανισμό τροφοδοσίας τη δημοσίευση ανοιχτής πρόσβασης, γιατί όπως ξέρετε η ίδια η επιστήμη δεν είναι ανοιχτή είναι ιδιωτικοποιημένη. Τα επιστημονικά δεδομένα είναι κλειστά και περιφραγμένα, ενώ οι πολίτες δεν έχουν πρόσβαση σε αυτά. Για τις υλικές συνθήκες, αν μετατοπιστείς από ένα ιδιωτικό επιστημονικό εργαστήριο σε ένα ανοιχτό επιστημονικό εργαστήριο, εξοικονομείς το 80% των επενδύσεών σου. Επομένως μπορείς να έχεις 80% περισσότερους φοιτητές να παράγουν στα εργαστήριά σου. Εάν κοιτάξεις τις άλλες συνθήκες, ένα παράδειγμα θα ήταν οι πιστοποιήσεις καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι μαθαίνουν έξω από τα πανεπιστήμια, αλλά δεν είναι αναγνωρισμένες οι γνώσεις τους.
Ένα τυπικό παράδειγμα είναι ο Γιώργος από το Εκουαδόρ, όπου μπορούν να απασχολήσουν μόνο ανθρώπους που να έχουν διπλώματα πληροφορικής, αλλά υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που γνωρίζουν τον κώδικα, αλλά δεν έχουν τα πανεπιστημιακά διπλώματα πιστοποίησης και δεν μπορεί κανείς να τους απασχολήσει. Πρέπει να το δει κανείς διαδραστικά και να έχεις ένα σύστημα ανοιχτής πιστοποίησης, ένα είδος γέφυρας με το ισχύον νομικό σύστημα πιστοποίησης. Στο FLOK κοιτάξαμε τα αγαθά της γνώσης γιατί αυτό ήταν το συμβόλαιό μας. Υπάρχουν όμως 3 άλλα αγαθά, η γη, η εργασία, το νόμισμα. Έχουμε λοιπόν 4 κοινά που μπορούμε να επεξεργαστούμε και με τα οποία μπορούμε να δουλέψουμε όταν εξετάζουμε τη στρατηγική αυτής της μετάβασης.
Ίσως μίλησα ήδη πάρα πολύ, δεν έχω την πρόθεση να σας πείσω αλλά ελπίζω να σας έδειξα ότι κάτι συμβαίνει, ότι υπάρχει ένα νέο παράδειγμα, ότι υπάρχουν νέες προοπτικές που αναδύονται και ότι αυτός είναι ο νέος τρόπος σκέψης για τη μελλοντική κοινωνία, συμμετοχής και εμπλοκής στην κατασκευή κοινών αγαθών στην κοινωνία μέσα στην οποία ζούμε.