Αναδημοσίευση από την Εφημερίδα “Η Αυγή”
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΝΙΚΟΣ ΠΟΥΛΑΝΤΖΑΣ- ΣΕΙΡΑ: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΙΔΕΕΣ
Βιβλιοπαρουσιάσεις σημαντικών έργων για την προγραμματική εμβάθυνση της Αριστεράς του 21ου αι.
Θεματικές: Ανισότητα, Κλιματική Αλλαγή, Προσφυγικό, Νέες Τεχνολογίες
* Αντώνης Γαλανόπουλου, υποψήφιος διδάκτορας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών ΑΠΘ
Στο τέλος του 2019 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πλέθρον το βιβλίο του Wolfganf Streeck «Πώς θα τελειώσει ο καπιταλισμός;». Το βιβλίο του επίτιμου διευθυντή του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ για τη Μελέτη των Κοινωνιών περιλαμβάνει έντεκα δοκίμια που δημοσιεύτηκαν την περίοδο 2011-2015.
Βασική θέση του Γερμανού κοινωνιολόγου είναι πως ο γάμος δημοκρατίας και καπιταλισμού φτάνει στο τέλος του. Ο καπιταλισμός βρίσκεται σε κρίσιμη κατάσταση, καθώς αντιμετωπίζει πέντε συστημικές διαταραχές: στασιμότητα, ολιγαρχική αναδιανομή, λεηλασία του δημόσιου τομέα, διαφθορά και παγκόσμια αναρχία. Η υπόσχεση της απεριόριστης συλλογικής προόδου πoυ υποστήριζε το καπιταλιστικό σύστημα χάνεται.
Ο Streeck κάνει λόγο για την απο-δημοκρατικοποίηση του ευρωπαϊκού καπιταλισμού και δείχνει πως η πρόσφατη δημοσιονομική κρίση λειτούργησε ως βασική θεματική της σύγχρονης αντι-δημοκρατικής ρητορικής. Ενώ ολοένα και περισσότερο οι εθνικές οικονομικές πολιτικές καθορίζονται από υπερ-εθνικούς θεσμούς, οι ελίτ χάνουν την πίστη τους στη δημοκρατική διακυβέρνηση και την ικανότητά της να αναδιαμορφώσει τις κοινωνίες στα πρότυπα των επιταγών των αγορών. Η νεοφιλελεύθερη πολιτική ουτοπία είναι, κατά τον συγγραφέα, μια δημοκρατία που θα συμμορφώνεται με την αγορά. Η σύγκρουση των αγορών και της δημοκρατικής πολιτικής είναι ενδημική και αποτελεί την πραγματική συνθήκη του δημοκρατικού καπιταλισμού.
Πώς εκφράζεται αυτή η συνθήκη σήμερα; Με τη σύγκρουση αγορών και λαών και την άνοδο του ευρωπαϊκού κράτους εξυγίανσης, όπως το ονομάζει ο συγγραφέας.
«Κράτος χρέους» και «κράτος εξυγίανσης»
Ανεύθυνοι, λαϊκιστές πολιτικοί, λαοί που ζουν πάνω από τις δυνατότητές τους και οικονομικά απαίδευτα εκλογικά σώματα στιγματίζονται από τους κήρυκες της «υπευθυνότητας» και τις αγορές. Οι επιταγές των αγορών εμφανίζονται ως φυσικοί νόμοι που η μη τήρησή τους επιφέρει την τιμωρία. Πρόκειται ακριβώς για τη συνθήκη που βίωσε η Ελλάδα στη διάρκεια των πρώτων μνημονιακών χρόνων. Τόσο οι κυβερνήσεις όσο και οι πολίτες πρέπει να αποδεχθούν από κοινού τον υπέρτατο στόχο της «δημοσιονομικής εξυγίανσης». Η αυστηρή λιτότητα είναι η υπεύθυνη συμπεριφορά ακόμα κι απέναντι στη βούληση του εκλογικού σώματος. Η δημοκρατική διακυβέρνηση πρέπει σ’ αυτό το καθεστώς να διαλέξει αν θα είναι αντιπροσωπευτική ή υπεύθυνη.
Η κρίση του 2008 είναι η κρίσιμη συγκυρία που οδηγεί στην εδραίωση του «κράτους εξυγίανσης» με τη θεσμοποίηση της πολιτικής δέσμευσης μη αθέτησης πληρωμής του χρέους. Με αυτή τη θεσμοποίηση οι υποχρεώσεις ενός κράτους έναντι των πιστωτών του τίθενται πάνω από κάθε άλλη υποχρέωση. Εδώ μπορούμε να θυμηθούμε την απαίτηση για τον δημοσιονομικό «κόφτη» και τη συνταγματική πρόβλεψη για ισοσκελισμένους ή πλεονασματικούς προϋπολογισμούς. Στο «κράτος χρέους» η κυβέρνηση ήταν υπόλογη απέναντι σε δύο σώματα, στον λαό και στις αγορές. Στο «κράτος εξυγίανσης» ο λαός υποκαθίσταται από τις αγορές, ο ψηφοφόρος από τον επενδυτή, οι εκλογές από τις δημοπρασίες ομολόγων.
Στο πλαίσιο της Ευρωζώνης το «κράτος εξυγίανσης» αυξάνει την επιτήρηση και νομιμοποιεί την επιβολή με στόχο την αναδιάρθρωση και τον εξορθολογισμό των «οπισθοδρομικών» οικονομιών, όπως αυτή της Ελλάδας. Εκτός, λοιπόν, των άμεσων οικονομικών συνεπειών που βίωσε έντονα και η ελληνική κοινωνία κατά τη μνημονιακή περίοδο, η εδραίωση του καθεστώτος της εξυγίανσης φέρνει και έναν βαθύ μετασχηματισμό της δημοκρατίας με τη μετατροπή των αγορών σε βασικό μηχανισμό συλλογικής λήψης αποφάσεων και την εγκατάλειψη βασικών δημοκρατικών αρχών. Αυτός ο μετασχηματισμός έχει πιο εκτεταμένες και πιο διαρκείς συνέπειες.
Τι σημαίνει αριστερή πολιτική
Σ’ αυτό το σημείο ανακύπτει ένα σημαντικό πολιτικό ερώτημα αν αποδεχθεί κανείς τις βασικές θέσεις του βιβλίου. Τι σημαίνει αριστερή πολιτική σε ένα καθεστώς κράτους εξυγίανσης; Πώς πετυχαίνεις την αναδιανομή εισοδήματος προς όφελος της μεγάλης κοινωνικής πλειονότητας; Πώς αντιμετωπίζεις τις οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες;
Οι πολιτικές για την καταπολέμηση των ανισοτήτων, για να έχουν διαρκές και ουσιαστικό αποτέλεσμα, χρειάζεται να συνοδευτούν και από την αντιμετώπιση της ανισομέρειας εξουσίας μεταξύ των δύο πόλων, των πολλών και των ελίτ, των λαών και των αγορών. Απαιτούνται από τη μία πολιτικές εμβάθυνσης της δημοκρατίας κι από την άλλη πολιτικές παρεμβάσεις στο ελεύθερο παιχνίδι των αγορών.
Καθώς ο καπιταλισμός και η δημοκρατία ταυτόχρονα στηρίζουν και υπονομεύουν ο ένας την άλλη, ο συγγραφέας εκτιμά ότι οι κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν ένα δίλημμα μεταξύ δύο συστημικών κρίσεων, η μία πολιτική και η άλλη οικονομική. Κάθε προσπάθεια να λυθεί η μία εις βάρος της άλλης αποτυγχάνει. Η απάντηση, υποστηρίζει ο Streeck, είναι η επαναφορά του καπιταλισμού στο πλαίσιο της δημοκρατικής διακυβέρνησης. Ένας στόχος για τον οποίο δεν υπάρχει καμία εγγύηση επιτυχίας.