Αναδημοσίευση από το iEidiseis.gr

*Δανάη Κολτσίδα, Πολιτική επιστήμονας, Διευθύντρια Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς

 

Ένας νέος ή μία νέα σήμερα κατά κανόνα μπορεί να κινείται στα περισσότερα μέρη του κόσμου με πολύ μεγαλύτερη άνεση από προηγούμενες γενιές, συνεννοείται σε τουλάχιστον μία ή και περισσότερες ξένες γλώσσες, μαθαίνει με ένα άγγιγμα στην οθόνη του κινητού του σε πραγματικό χρόνο τι συμβαίνει οπουδήποτε στην υφήλιο, είναι κομμάτι του «braindrain» έχοντας βρεθεί ο ίδιος/η ίδιαή οι φίλοι τους σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης.Τι μπορεί λοιπόν να σημαίνει για κάποιον ή για κάποια αυτής της γενιάς ως έννοια η πατρίδα;

Στην πρόσφατη έρευνα που έγινε από το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς σε συνεργασία με την Prorata σε νέους και νέες ηλικίας 17 έως 34 ετών, το 65% – ποσοστό μεγαλύτερο από οποιαδήποτε ιδεολογία ή άλλη συναφή έννοια – απάντησε ότι έχει «μάλλον θετική» ή «θετική» γνώμη για τον πατριωτισμό. Ταυτόχρονα, επίσης σχετικά υψηλό ήταν το ποσοστό όσων δήλωσαν ότι είναι εναντίον της κατάργησης της υποχρεωτικής στράτευσης και των μαθητικών παρελάσεων (47% και 50% αντίστοιχα).

Ανεξάρτητα λοιπόν από τη συγκυρία, την οποία δεν θα πρέπει να αμελήσει κανείς (η συλλογή των στοιχείων (28/2-10/3) έγινε κατά την περίοδο που επικρατούσε η ρητορική περί υποτιθέμενης «ασύμμετρης απειλής» της εθνικής κυριαρχίας και των συνόρων μας από τους πρόσφυγες που βρίσκονταν συγκεντρωμένοι στον Έβρο, θύματα στην ουσία των τουρκικών σχεδιασμών) θα πρέπει να θεωρήσουμε δεδομένο ότι το ζήτημα της πατρίδας ιεραρχείται υψηλά από τη νέα γενιά.

Η εξήγηση είναι μάλλον προφανής. Αν και εκ πρώτης όψεως δεν συμβαδίζει με τον κοσμοπολίτικο τρόπο ζωής των νέων – που τείνει με τη βοήθεια της τεχνολογίας να εξαλείψει τα σύνορα – η πατρίδα αποτελεί ένα οικείο συμβολικό καταφύγιο σε δύσκολες εποχές και δημιουργείτο αίσθημα της κοινότητας, του ανήκειν, είτε θετικά μέσω της αλληλεγγύης με όσους τη συναπαρτίζουν, είτε αρνητικά δια του αποκλεισμού. Έτσι, είναι λογικό μια γενιά που ζει σε καθεστώς εκτεταμένης και παρατεταμένης ανασφάλειας (στην ίδια έρευνα ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της τάξης του 42% χαρακτήρισε τη γενιά του ως «αγχωμένη») να καταφεύγει στη γνώριμη ασφάλεια της πατρίδας.

Δεν πρέπει άλλωστε να ξεχνάμε ότι η συγκεκριμένη γενιά κοινωνικοποιήθηκε κατά τη διάρκεια των πιο ταραγμένων χρόνων της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας, στην πορεία των οποίων το θέμα της πατρίδας επανερχόταν διαρκώς, υπό διαφορετικές οπτικές. Η ουσία του επιχειρήματος που χρησιμοποιήθηκε για να δικαιολογηθούν τα μνημόνια και η λιτότητα από το 2010 και μετά ήταν το ρωμαϊκής προέλευσης αξίωμα «saluspatriaesupremalexestο» (η σωτηρία της πατρίδας πρέπει να είναι ο υπέρτατος νόμος), ενώ και κατά τη διάρκεια της διαπραγμάτευσης του 2015 που κορυφώθηκε με το δημοψήφισμα και την υπεροχή του «Όχι», το ζήτημα του σεβασμού της εθνικής ανεξαρτησίας και της λαϊκής κυριαρχίας απέναντι στις απαιτήσεις των «θεσμών» ήταν επίσης κεντρικό. Και βέβαια, η πατρίδα ήταν επίσης παρούσα – με όρους πια όχι ενός δημοκρατικού πατριωτισμού, αλλά ενός ακροδεξιού, μισαλλόδοξου εθνικισμού – στις αντιδράσεις κατά της Συμφωνίας των Πρεσπών την περίοδο 2018-2019.

Αυτά εξάλλου είναι και τα γεγονότα που αναδεικνύονται από τις απαντήσεις στην ανωτέρω έρευνα ως καθοριστικά στη διαμόρφωση των πολιτικών απόψεων της νέας γενιάς (για το 27% η υπογραφή των μνημονίων από το ΠΑΣΟΚ και τη Νέα Δημοκρατία, για το 24% το δημοψήφισμα του Ιουλίου του 2015 και για το 23% η Συμφωνία των Πρεσπών).

Διακριτή δε αναφορά αξίζει στο ζήτημα του προσφυγικού, που αναδεικνύεται ως το υπ’ αριθμόν ένα γεγονός που επηρέασε τις πολιτικές απόψεις της νέας γενιάς από το 32% των ερωτηθέντων, ωστόσο συνδέθηκε με το ζήτημα της υπεράσπισης των εθνικών συνόρων και την προστασία της εθνικής ταυτότητας και της «καθαρότητας» του γηγενούς πληθυσμού μόνο από τις δυνάμεις στα (ακρο)δεξιά του πολιτικού φάσματος, σε αντιπαραβολή προς το καθήκον αλληλεγγύης, ανθρωπισμού και σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων.

Μέσα λοιπόν από αυτή την ιστορική διαδρομή, η νέα γενιά διαμόρφωσε τη δική της έννοια της πατρίδας, στην οποία και αναζητά σήμερα καταφύγιο σε έναν ολοένα και πιο περίπλοκο και δύσκολο κόσμο. Μια εικόνα της πατρίδας που δεν είναι απαραίτητα αναχρονιστική, συντηρητική ή και ακροδεξιάς φοράς (αν και δεν πρέπει να αγνοήσουμε ότι το 30% όσων εκφράστηκαν θετικά για τον πατριωτισμό, εκφράστηκαν επίσης θετικά και για τον εθνικισμό), αλλά είναι προσαρμοσμένη στα μέτρα, στα βιώματα και στις προτεραιότητες της γενιάς αυτής.

Έτσι, από τις απαντήσεις στην έρευνα προκύπτει ότι οι νέοι και οι νέες που εκφράζονται θετικά για την έννοια του πατριωτισμού είναι κατά πλειοψηφία προοδευτικοί/-ές (64%), είναι μοιρασμένοι ανάμεσα στην αριστερά (31%) και στη δεξιά (36%), ενώ ένα πολύ μεγάλο μέρος τους (49%) δεν ασπάζεται την άποψη που υποστηρίζει ότι «η ελληνική κοινωνία πρέπει να φροντίζει μόνο για τους Έλληνες πολίτες, ενώ οι πρόσφυγες πρέπει να μείνουν στις πατρίδες τους», διαφωνεί με τη δημιουργία κλειστών κέντρων κράτησης των προσφύγων (42%), τάσσεται υπέρ της ελεύθερης επιλογής των γυναικών στο θέμα των αμβλώσεων και της αυτοδιάθεσης του γυναικείου σώματος (64%), υπέρ της αντιμετώπισης των τοξικοεξαρτημένων ως ασθενών που χρήζουν θεραπείας και όχι ως παραβατών που πρέπει να τιμωρούνται (75%), υπέρ της τεκνοθεσίας από ομόφυλα ζευγάρια (35%).

Ταυτόχρονα, το 70% όσων τοποθετούνται θετικά για τον πατριωτισμό αποδίδουν στους εαυτούς τους μιαμεικτή ταυτότητα, αφού αυτοπροσδιορίζονται ως ταυτόχρονα Έλληνες/Ελληνίδες και Ευρωπαίοι/Ευρωπαίες, είτε προτάσσοντας την εθνική ταυτότητα (58%) είτε την ευρωπαϊκή (12%).

Από τις απαντήσεις αυτές μπορούμε να συνάγουμε εμμέσως το περιεχόμενο του νεανικού αυτού πατριωτισμού – ένα περιεχόμενο εξαιρετικά ελπιδοφόρο. Η νέα γενιά φαίνεται ότι αναγνωρίζει τον εαυτό της μέσα σε έναν πατριωτισμό δημοκρατικό και προοδευτικό, ανοιχτό και άρρηκτα συνδεδεμένο με την ευρωπαϊκή του διάσταση και, κυρίως, αντιλαμβάνεται την έννοια της πατρίδας ως μια πατρίδα για όλους, μια πατρίδα στην οποία ο καθένας και η καθεμία θα μπορεί να απολαμβάνει τα δικαιώματά του και να αναπτύσσεται ελεύθερα, στην οποία θα συνυπάρχουν γηγενείς και μετανάστες/πρόσφυγες στη βάση του ανθρωπισμού, των δικαιωμάτων και της αλληλεγγύης.

Τελευταίο σημείο, σχετικά με τις στρατηγικές των κομμάτων στο θέμα αυτό. Τη σημασία της έννοιας της πατρίδας και για τη νέα γενιά και συνολικά αντιλήφθηκε σωστά πριν τις εκλογές η Νέα Δημοκρατία, επιχειρώντας όμως να επωφεληθεί από το συντηρητικό, φοβικό και συχνά μισαλλόδοξο σκέλος της, εφαρμόζοντας μία τακτική που αποδείχθηκε μεν εκλογικά ωφέλιμη, αλλά πολιτικά κοντόφθαλμη (όπως άλλωστε αποδείχθηκε και από τη ριζική μεταστροφή της θέσης της ως προς τη Συμφωνία των Πρεσπών αμέσως μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης). Αντίθετα, τη σημασία και, κυρίως, την προοδευτική, δημοκρατική διάσταση που θα μπορούσε να προσλάβει η έννοια του πατριωτισμού, αν υιοθετούνταν προνομιακά από τις δυνάμεις της Αριστεράς, αντί να εκχωρείται στους πάσης φύσεως και προέλευσης «μακεδονομάχους», αντιλήφθηκε μάλλον αργά ο ΣΥΡΙΖΑ. Γι’ αυτό και, αν και επιχείρησε προεκλογικά να προβάλει το εξαιρετικό σύνθημα «πατρίδα είναι οι άνθρωποί της», τελικά δεν μπόρεσε να αντιστρέψει εγκαίρως την εικόνα που είχε καλλιεργηθεί συστηματικά σε βάρος του στο θέμα αυτό.

Σήμερα λοιπόν οι πολιτικές δυνάμεις, θα έπρεπε ίσως να αφουγκραστούν (και) στο θέμα «πατρίδα» τη νέα γενιά. Η μεν Νέα Δημοκρατία για να απομονώσει φωνές που έρχονται από τα βάθη του ιστορικού παρελθόντος και αντιλαμβάνονται την πατρίδα με όρους αποκλεισμού και με φοβικό περιεχόμενο, ο δε ΣΥΡΙΖΑ για να ενσωματώσει στο λόγο του την έννοια της πατρίδας, προτάσσοντας ακριβώς αυτή την προοδευτική, δημοκρατική, συμπεριληπτική διάσταση που της προσδίδει η νέα γενιά – στοιχείο που εξάλλου ήταν εγγενές στην ιστορική ταυτότητα της ελληνικής Αριστεράς.