Την Τετάρτη 29 Ιουνίου παρουσιάστηκε και συζητήθηκε το Υπόμνημα (Euromemo) των Ευρωπαίων Οικονομολόγων για μια Εναλλακτική Οικονομική Πολιτική στην Ευρώπη για το 2022. Αφορμή της εκδήλωσης στάθηκε η κυκλοφορία της ελληνικής έντυπης έκδοσης του Υπομνήματος, με τίτλο «Παγιδευμένη ανάμεσα στην κρίση του Covid-19 και τον πόλεμο στην Ουκρανία: η ΕΕ το 2022», από το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς.
Στην εκδήλωση μίλησαν οι:
- Γιάννης Δραγασάκης, πρ. Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης, βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ και
- Μαρία Καραμεσίνη, καθηγήτρια Οικονομικών της Εργασίας και της Κοινωνικής Πολιτικής, μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής του Euromemo Group, μέλος του ΔΣ του ΙΝΠ
Διαβάστηκε επίσης χαιρετισμός που απέστειλε η Μαρίκα Φραγκάκη, μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής του Euromemo Group και του ΔΣ του ΙΝΠ, στον οποίο υπενθύμισε την ιστορία του εγχειρήματος των Ευρωπαίων Οικονομολόγων, αλλά και τη μακρόχρονη συνεργασία που έχει το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς μαζί τους, ενώ τη συζήτηση συντόνισε η Ελένη Γκρίνγουδ, ερευνήτρια του ΙΝΠ, συντονίστρια της θεματικής Οικονομία-Παραγωγή-Βιώσιμη Ανάπτυξη.
Παρακολουθείστε αναλυτικά το βίντεο της εκδήλωσης:
Ακολουθούν τα βασικότερα σημεία των παρεμβάσεων των δύο ομιλητών:
Μαρία Καραμεσίνη
Η Μ. Καραμεσίνη παρουσίασε το Υπόμνημα για το 2022 των Ευρωπαίων Οικονομολόγων για μια Εναλλακτική Οικονομική Πολιτική στην Ευρώπη και ανέλυσε την κοινωνικο-οικομική κατάσταση που επικρατεί στην Ευρώπη μετά τη συγγραφή του EuroMemo, γεφυρώνοντας το χρονικό χάσμα. Στη εισήγησή της, η Μ. Καραμεσίνη ανέδειξε ως το κυρίαρχο συμπέρασμα του Υπομνήματος του 2022 ότι η ΕΕ βρίσκεται σήμερα σε μια αποφασιστική καμπή της ιστορίας της και αντιμετωπίζει επιτακτική ανάγκη στρατηγικού αναπροσανατολισμού. Αυτό συμβαίνει γιατί η Ε.Ε. είναι παγιδευμένη ανάμεσα σε πολλαπλές κρίσεις, στην πανδημία, την κλιματική, την οικονομική, την ενεργειακή, την επισιτιστική, την προσφυγική κρίση, και τον πόλεμο στην Ουκρανία, και στη σύγκρουση των υπερδυνάμεων για παγκόσμια κυριαρχία. Οι συνέπειες των κυρώσεων απέναντι στη Ρωσία την πλήττουν δυσανάλογα, ενώ ο «ηγεμόνας της», η Γερμανία, βρίσκεται σε κρίση και σύγχυση και αρχίζει να απαξιώνεται ακόμα και από τους εταίρους της της Ανατολικής Ευρώπης. Στις πολλαπλές κρίσεις που προηγούνταν του πολέμου, προστίθεται τώρα, εξαιτίας του πολέμου, το φάσμα μιας νέας μεγάλης οικονομικής και κοινωνικής που βρίσκεται ακόμα εν τη γενέσει της. Η Ε.Ε. βρίσκεται σήμερα μπροστά σε δύο κινδύνους, του στασιμοπληθωρισμού και της νέας κρίσης δημοσίου χρέους. Τονίζεται ότι η άνοδος των επιτοκίων από τiς Κεντρικές Τράπεζες των αναπτυγμένων χωρών τροφοδοτεί τη στασιμότητα, μειώνοντας ακόμα περισσότερο τις παραγωγικές επενδύσεις.
Το δεύτερο γενικό συμπέρασμα του Υπομνήματος, το οποίο παρουσιάστηκε από την Μ. Καραμεσίνη, είναι ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία αποτελεί ένα επικίνδυνο σημείο καμπής για το μέλλον της Ευρώπης. Το Υπόμνημα θεωρεί ότι η κύρια προτεραιότητα της Ε.Ε. σήμερα θα πρέπει να είναι η αποκλιμάκωση, ο τερματισμός του πολέμου και η μετριοπάθεια ως προς την κλιμάκωση των κυρώσεων απέναντι στη Ρωσία. Γενικότερα υποστηρίζει ότι η Ε.Ε. θα πρέπει να συμβάλει στην οικοδόμηση ενός ευρωπαϊκού συστήματος διεθνών σχέσεων στη βάση της ειρήνης και του συνεργατικού διεθνισμού, με άξονα τον οικολογικό και κοινωνικό μετασχηματισμό της ευρωπαϊκής οικονομίας.
Στη συνέχεια, η ομιλήτρια παρουσίασε τα συμπεράσματα των επί μέρους κεφαλαίων του Υπομνήματος. Το κεφάλαιο για την μακροοικονομική πολιτική ξεκινά με τη διαπίστωση ότι το σοκ της πανδημίας έφερε στην επιφάνεια όλες τις διαρθρωτικές αδυναμίες της Ε.Ε. Στη συνέχεια υπογραμμίζεται η τεράστια διαφορά απάντησης της Ε.Ε. στην κρίση της πανδημίας σε σχέση με αυτήν στην κρίση του 2008. Στο κεφάλαιο για την πολιτική απασχόλησης και την κοινωνική πολιτική αναφέρονται οι άνισες επιπτώσεις της κρίσης στις κοινωνικές ομάδες, αλλά δίνεται έμφαση στις πολύ μικρές επιπτώσεις της κρίσης στην ανεργία λόγω της μαζικής εφαρμογής μέτρων διατήρησης της απασχόλησης σε όλα τα κράτη μέλη της Ε.Ε. Αναφέρεται επίσης ότι η ενίσχυση των μέτρων εισοδηματικής προστασίας των αδύναμων κοινωνικών ομάδων είχε ως αποτέλεσμα τη διατήρηση του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών και τη συγκράτηση της φτώχειας και των ανισοτήτων στην Ε.Ε. ως σύνολο. Στο ίδιο κεφάλαιο, από την καταγραφή και αξιολόγηση των πολιτικών πρωτοβουλιών σε επίπεδο Ε.Ε. τα έτη 2020 και 2021 προκύπτουν θετικές και αρνητικές εξελίξεις. Στις πρώτες περιλαμβάνονται οι δύο προτάσεις Οδηγιών για τους «επαρκείς κατώτατους μισθούς» και την «καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας», η θεσμοθέτηση του Ταμείου για τη Δίκαιη (Πράσινη) Μετάβαση και η υιοθέτηση μιας ολοκληρωμένης ευρωπαϊκής πολιτικής για το παιδί. Στις αρνητικές εξελίξεις, περιλαμβάνονται η επαναφορά της flexicurity στις κατευθύνσεις για τις εθνικές πολιτικές απασχόλησης των κρατών μελών, και η θεσμοθέτηση της προκαταβολικής υλοποίησης νεοφιλελεύθερων κατά κανόνα μεταρρυθμίσεων ως προϋπόθεση της εκταμίευσης πόρων από το Ταμείο Ανάκαμψης.
Από τη σκοπιά μιας εναλλακτικής πολιτικής για την Ε.Ε., το Υπόμνημα αξιολογεί ως κομβικές εξελίξεις την αναθεώρηση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης και την επικείμενη υιοθέτηση της Οδηγίας για τους επαρκείς κατώτατους μισθούς.
Οι δύο αυτές εξελίξεις θα μπορούσαν και θα πρέπει να οδηγήσουν σε αλλαγή παραδείγματος. Η Μ. Καραμεσίνη ανέφερε αναλυτικά τις προτάσεις πολιτικής του Υπομνήματος αναφορικά τις παραπάνω εξελίξεις, όπως κι αυτές για τη μείωση του χρόνου εργασίας και για ισχυρά προγράμματα εγγυημένης απασχόλησης και ελάχιστου εισοδήματος.
Κλείνοντας, η ομιλήτρια τόνισε εμφατικά, ότι η πρώτη μεγάλη σύγκρουση με το νεοφιλελευθερισμό που έχουμε μπροστά μας αφορά την καταπολέμηση του πληθωρισμού. Η Μ. Καραμεσίνη ερμήνευσε την πραγματικότητα του πληθωρισμού ως πληθωρισμό-κερδών, αποτέλεσμα της κερδοσκοπίας και της ολιγοπωλιακής διάρθρωσης των αγορών δηλαδή ως αποτέλεσμα της απληστίας του νεοφιλελεύθερου χρηματοπιστωτικού και παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Σύμφωνα με αυτήν την ερμηνεία, μια εναλλακτική πολιτική καταπολέμηση του πληθωρισμού θα πρέπει να επινοήσει και να αξιοποιήσει μέτρα που όχι μόνο φορολογούν τις υπεραξίες και τα υπερκέρδη των κερδοσκόπων και των καρτέλ, αλλά εξυγιαίνουν το σύστημα διαμόρφωσης των τιμών προς όφελος των εργαζόμενων τάξεων, της κοινωνίας και των μελλοντικών γενεών.
Γιάννης Δραγασάκης
Ο Γ. Δραγασάκης ξεκίνησε την ομιλία του με τη θεώρησή του ότι τα Euromemo είναι ιδιαίτερα χρήσιμα διότι δίνουν ένα στίγμα των εξελίξεων αλλά και προτείνουν κατευθύνσεις πολιτικής από μια προοδευτική σκοπιά. Ο ομιλητής ανέφερε ότι η φετινή Έκθεση είναι ιδιαίτερα σημαντική και πλούσια διότι πραγματεύεται τη σύνθετη και δύσκολη συγκυρία της πολλαπλής κρίσης που ζούμε, με τις συνέπειες της πανδημίας του COVID-19 από τη μια πλευρά και του πολέμου στην Ουκρανία από την άλλη να διαπλέκονται με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, την ακρίβεια και τον πληθωρισμό.
Ο Γ. Δραγασάκης έκανε ορισμένες επισημάνσεις αρχίζοντας με κάποιες από τις διαπιστώσεις της έκθεσης που, όπως τόνισε, μας αφορούν άμεσα. Η πρώτη επισήμανση αφορά την ανάγκη αποτροπής της επανάληψη του «λάθους» του 2009-2010 και των νέων κύκλων λιτότητας. Αναφέρθηκε ότι δεν επρόκειτο για τεχνικό λάθος αλλά για πολιτική επιλογή, απόρροια της νεοφιλελεύθερης λογικής, καθώς η στροφή στη λιτότητα επιδείνωσε την κρίση, έθεσε τις πιο αδύναμες χώρες εκτός αγορών και συνετέλεσε στην χρεοκοπία της Ελλάδας. Την επανάληψη αυτού του λάθους φαίνεται, μέσω των δηλώσεών του, ότι φοβάται ο πρωθυπουργός της Ιταλίας κ. Ντράγκι, όπως θεωρεί ο ομιλητής ότι θα έπρεπε να τη φοβάται και ο κ. Μητσοτάκης.
Ύστερα, ο εισηγητής υπέδειξε την ανάγκη αντιμετώπισης της ακρίβειας, ώστε να αποτραπεί ένας νέος κύκλος λιτότητας και φτωχοποίησης της κοινωνίας. Ο ομιλητής έκανε μια σειρά προτάσεων στην κατεύθυνση της ολομέτωπης και συντονισμένης μείωσης των συνεπειών από την αύξηση των τιμών, στα πλαίσια ενός νέου υποδείγματος οικονομικής διακυβέρνησης της ευρωζώνης, ενώ υπερθεμάτισε υπέρ του συνδυασμού μέτρων άμεσης απόδοσης και μέτρων μακροχρόνιας διάρκειας, διότι ο πληθωρισμός πηγάζει από την προσφορά άρα χρειάζονται μέτρα αναδιάρθρωσης και μετασχηματισμού των συστημάτων παραγωγής και τιμολόγησης των προϊόντων ενέργειας.
Σύμφωνα με τον ομιλητή, η Ευρώπη βρίσκεται μπροστά σε δυο σταυροδρόμια, αναφορικά με το νέο υπόδειγμα οικονομικής διακυβέρνησης και με τη στάση απέναντι στον πόλεμο. Ενάντια στην mainstream γραμμή σκέψης, η Έκθεση των Ευρωπαίων οικονομολόγων θεωρεί αναγκαίο ένα νέο υπόδειγμα οικονομικής διακυβέρνησης, οι μηχανισμοί του οποίου θα είναι εναρμονισμένοι με κοινωνικούς και οικολογικούς στόχους. Ο Γ. Δραγασάκης ανέφερε διεξοδικά τα συστατικά στοιχεία ενός νέου υποδείγματος, μερικά εκ των οποίων είναι η ενσωμάτωση του κοινωνικού στο οικονομικό και η διασφάλιση της αρχής της βιωσιμότητας, της ανθεκτικότητας, της συμπερίληψης, της δικαιοσύνης, η αναβάθμιση των δημοσίων αγαθών και υπηρεσιών και η ενίσχυση του κοινωνικού κράτους κ.α. Το δεύτερο πεδίο στο οποίο δοκιμάζεται το μέλλον της Ευρώπης είναι η στάση απέναντι στον πόλεμο. Η Έκθεση των Ευρωπαίων οικονομολόγων δεν αρκείται στην καταδίκη της Ρωσίας και την ανάλυση των ευθυνών της αλλά επιχειρεί να βρει τα κλειδιά για την υπέρβαση της επικίνδυνης κατάστασης, η οποία γίνεται ακόμη πιο επικίνδυνη λόγω της έκτασης και της φύσης των κυρώσεων. Η εν λόγω ανάλυση δείχνει την ανάγκη ειρήνευσης και την ανάγκη ενός συνολικού συστήματος ασφαλείας για όλη την Ευρώπη. Τέλος αναδεικνύει το ρόλο της Ευρώπης βασισμένη σε μια λογική αμοιβαίας επωφελούς αλληλεξάρτησης.
Με βάση τα παραπάνω, ο ομιλητής έθεσε το παρακάτω καίριο ερώτημα για το μέλλον της Ευρώπης: «Θα συγκεντρώσει (η Ευρώπη) το πολιτικό και το οικονομικό της κεφάλαιο για την οικοδόμηση μιας αποτελεσματικής διεθνούς συνεργασίας [..] ή θα επενδύσει το μέλλον της στην κούρσα των εξοπλισμών, στη δημιουργία ανταγωνιστικών μπλοκ και σφαιρών επιρροής και την εμπλοκή της σε επιθετικούς πολέμους με προφανείς αρνητικές συνέπειες για την ίδια και για την ανθρωπότητα;»
Κλείνοντας την ανάλυσή του, ο Γ. Δραγασάκης κατέδειξε την κρίση ηγεμονίας της κυρίαρχης πολιτικής, καθώς δεν έχει αξιόπιστες απαντήσεις στα κοινωνικά προβλήματα, και η πολιτική της δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες της κοινωνικής πλειοψηφίας. Οι ποιοτικές αλλαγές που εισήχθησαν, υπό την πίεση της πανδημίας, σε συνδυασμό με την κατάρρευση του δόγματος ότι δεν υπάρχουν εναλλακτικές και την αδυναμία των κυρίαρχων πολιτικών να δώσουν βιώσιμες απαντήσεις στα κοινωνικά προβλήματα, ανοίγουν χώρο στο δημόσιο διάλογο για προοδευτικές πολιτικές. Έτσι, η Αριστερά θα πρέπει να πολιτικοποιήσει τον κοινωνικό θυμό και τη δυσαρέσκεια, να συνδυάσει την ανάγκη διαλόγου ανάμεσα σε διαφορετικές ιδέες με την ανάγκη κοινής ενωτικής δράσης, και να δράσει στο πεδίο της διεκδίκησης της κυβερνητικής εξουσίας και στο επίπεδο των κινημάτων, πρωτοστατώντας για την ανάπτυξη ενός μαζικού κινήματος ειρήνης.
Μετά τις τοποθετήσεις, ακολούθησε συζήτηση και απαντήθηκαν ερωτήσεις από το κοινό της εκδήλωσης.
* Σημειώνεται ότι η Έλενα Παπαδοπούλου δεν μπόρεσε να πάρει μέρος στην εκδήλωση λόγω έκτακτου κωλύματος.