Η αποτίμηση του παρελθόντος -όσο και αν δεν αποτελεί καθοδηγητικό μίτο για το μέλλον, για ένα μέλλον που δεν υπάρχει και στο οποίο, επομένως, δεν μπορεί να προσδεθεί- αποτελεί έναν απαραίτητο δείκτη. Η ανάλυση της ιστορικής εμπειρίας είναι απαραίτητη, υπό την προϋπόθεση πως γίνεται με τρόπο που να ζωογονεί την σύγχρονη συζήτηση και δεν επιδιώκει απλώς την εκ των προτέρων δικαίωση ή καταδίκη σύγχρονων επιλογών, βασισμένη πάνω στην προσαρμογή της ιστορικής εμπειρίας στα βολικά και επιθυμητά μέτρα.
Με αυτόν τον στόχο, η πρωτοβουλία Akademia του δικτύου transform europe!, και συγκεκριμένα η Ομάδα Εργασίας Κριτικής Ιστορίας, σε συνεργασία με το τμήμα Ιστορίας του Ιδρύματος Γκαμπριέλ Περί, υπό την καθοδήγηση του ιστορικού Σερζ Βολίκοφ, διοργάνωσαν στις 25 και 26 Ιουνίου στο Παρίσι μια διήμερη συνάντηση με τίτλο «Κομμουνισμοί και αριστερές δυνάμεις στην Ευρώπη». Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε στον Οίκο των Ανθρωπιστικών Επιστημών (Maison des Sciences de l’Homme), ένα κτήριο εντυπωσιακής αρχιτεκτονικής, από αυτά που σπανίως φιλοξενούν δραστηριότητες σχετικές με τις, διαρκώς υποβαθμιζόμενες ανά την Ευρώπη, κοινωνικές και ανθρωπιστικές σπουδές.
Στην πρώτη ημέρα της συνάντησης αναλύθηκαν οι σκοποί και οι στόχοι της από τον Αλέν Μπερτό, διευθυντή του Οίκου των Ανθρωπιστικών Επιστημών, την Ελιζαμπέτ Γκοτιέ, διευθύντρια του ιδρύματος Espaces Marx, τον Ζιγκφρίντο Ραμίρεζ, εκ μέρους του transform! και τον Σερζ Βολίκοφ, εκ μέρους του ιδρύματος Γκαμπριέλ Περί.
Η πρώτη θεματική ήταν αφιερωμένη στην κριτική που ασκούνταν στον καπιταλισμό από τις διάφορες εκδοχές του κομμουνιστικού κινήματος στην Ευρώπη. Για θέματα όπως ο ρόλος της σοσιαλδημοκρατίας, ο χαρακτήρας των κοινωνικών επαναστάσεων, η επίδραση των τεχνολογικών εξελίξεων στην υποκατάσταση της ζωντανής εργασίας, ο ρόλος του διαδικτύου και αναμετρούμενοι με το ερώτημα του πως μπορούν να συνδυαστούν η παραγωγική μεγέθυνση με την αποφασιστική έκφραση γνώμης των ίδιων των άμεσων παραγωγών τοποθετήθηκαν η Φρανσέτ Λαζάρ, ιστορικό στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος Γαλλίας, ο Αλέν Ομπαντιά, πρώην συνδικαλιστής και ηγέτης της εργατικής ομοσπονδίας CGT και υπουργός στην κυβέρνηση Ζοσπέν το 1997 και ο Μικέλε ντι Ντονάτο, διδάκτορας ευρωπαϊκών και διεθνών σπουδών και επισκέπτης καθηγητής στο London School of Economics.
Στην δεύτερη θεματική, για το ζήτημα του κράτους, τοποθετήθηκε πρώτος ο Σερζ Μπουζ, από το πανεπιστήμιο της Ρουέν. Αναφέρθηκε στο ρόλο τους κράτους και της εκκλησίας για το Ισπανικό Κομμουνιστικό Κόμμα στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, στο πως στοχάστηκαν οι κομμουνιστές για το μεταφρανκικό κράτος, συγκεκριμένα για τον ομοσπονδιακό ή ενιαίο χαρακτήρα του, τείνοντας προς τον ενιαίο χαρακτήρα του λόγω και της αντίληψης περί του ενιαίου χαρακτήρα της εργατικής τάξης. Ο Ζαν-Νουμά Ντουγκάνζ, από το ίδιο πανεπιστήμιο, παρουσίασε τη συζήτηση που γινόταν ήδη πριν από τη δεκαετία του 1940 για τον χαρακτήρα του κράτους, ως εργαλείο απόλυτης άσκησης ταξικής εξουσίας ή ως σύνθεση συγκρουόμενων ταξικών συμφερόντων, ενώ αναφέρθηκε και στον σχετικό ρόλο του Κάουτσκι, ως του πρώτου που πρότεινε τον συνδυασμό του μαρξιστικού και εργατικού κινήματος με την κοινοβουλευτική δράση. Ο Άντονι Τοντόροφ, αναπληρωτής καθηγητής στο Νέο Βουλγαρικό Πανεπιστήμιο της Σόφιας, ανέλυσε την παρουσία της μετακομμουνιστικής Αριστεράς στην Νοτιοανατολική Ευρώπη. Σημείωσε πως η δημόσια συζήτηση στην περιοχή σημαδεύεται από την αντίληψη πως η Αριστερά συνεπάγεται τον κρατικό παρεμβατισμό και η Δεξιά την ελεύθερη αγορά, συζήτηση που συνοδευόμενη πάντα από τον ισχυρό στην περιοχή αντικομμουνισμό, καταλήγει υπέρ της δεύτερης επιλογής. Έτσι, αναδύεται εν τέλει μια Αριστερά που είναι περισσότερο δικαιωματικού χαρακτήρα. Τέλος, ο Λιν Ντεσάν, μέλος του Κεντρικού Γραφείου Συλλογής και Μετάφρασης της Κίνας, αναφέρθηκε στο πως το κράτος στο πλαίσιο της κυρίαρχης κρατικής αντίληψης στη χώρα εκλαμβάνεται πλέον ως εργαλείο προς χρήση και όχι προς ανατροπή. Επίσης, συζήτησε το ποια μπορεί να είναι η σχέση του μετασχηματισμού του καπιταλισμού με την ανατροπή του.
Στην τρίτη θεματική της ημέρας συζητήθηκαν οι κοινωνικές αναφορές των κομμάτων στην ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος Γαλλίας. Ο Ροζέρ Μαρτελί, ιστορικός του κομμουνιστικού φαινομένου, περιέγραψε την εργατική συγκρότηση του ΚΚΓ στη δεκαετία του 1970, αναφέροντας, μεταξύ άλλων, πως σε συνέδριο του τα ¾ των συνέδρων ήταν εργάτες και υπάλληλοι. Σημείωσε, επίσης, πως το ΚΚΓ αποτελούνταν από έναν γαλαξία κοινωνικών οργανώσεων. Σήμερα η σχέση του με τα εργατικά στρώματα έχει διαρραγεί κατά μείζονα λόγο, εξέλιξη που ο ίδιος απέδωσε, συν τοις άλλοις, στο ότι το ΚΚΓ δεν ενέταξε στη στρατηγική του την εκπροσώπηση των επισφαλώς εργαζομένων και των μεταναστών. Ο Ζαν Βιγκρό, καθηγητής ιστορίας στο πανεπιστήμιο της Βουργόνης, ανέλυσε τη σχέση του ΚΚΓ με τις αγροτικές μάζες. Σχέση με το κόμμα είχαν κυρίως αγρότες που κατείχαν μικρά κομμάτια γης. Η κολεκτιβοποίηση της γης στην ΕΣΣΔ έφερνε αμηχανία στην Αριστερά ως προς τη σχέση της με τους αγρότες, αλλά όταν υπό την αιγίδα του ΚΚΓ επιχειρήθηκε μια κίνηση για δημιουργία κολχόζ στην Κορσική, η ΕΣΣΔ διά τηλεγραφήματος κάλεσε τους υπεύθυνους «να μην γίνονται ακροαριστεροί». Τέλος, ο Μάρκο ντι Μάτζιο, μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Σαπιέντζα, στη Ρώμη, αναφέρθηκε στη σχέση του ΚΚΓ με τους διανοούμενους στις δεκαετίες του ’50, του ’60 και του ’70. Υποστήριξε πως η σχέση αυτή υπήρξε σταθερά προβληματική και μάλιστα το κόμμα την προσέγγισε ως τέτοια. Όπως και για τα υπόλοιπα κόμματα, έτσι και για το ΚΚΓ η λειτουργία του σε σχέση με το στρώμα των διανοουμένων από τη δεκαετία του ’70 και μετά καθορίζεται από τη διαδικασία μετάβασης στον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό.
Στην τέταρτη και τελευταία θεματική της ημέρας, το αντικείμενο ήταν οι τρόποι οργάνωσης και λειτουργίας των κομμάτων. Ο Μισέλ Κουλίν, πολιτειολόγος από την Διπλωματική Ακαδημία της Βιέννης, αναφέρθηκε στον Κομμουνιστικό Κόμμα Αυστρίας και τη θεμελιώδη συμβολή του στη διαμόρφωση όχι μόνο του κομουνιστικού χώρου αλλά και του χαρακτήρα του κράτους. Το ρεύμα του Αυστρομαρξισμού, η περίφημη Κόκκινη Βιέννη, αλλά και η ιδιαίτερη ταυτότητα του ΚΚΑ που το έφερνε σε σύγκρουση με άλλα κομμουνιστικά κόμματα, αποτέλεσαν τις βασικές αναφορές της παρουσίασης. Ο Νικολά Ναΐφ, ιστορικός από το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών, παρουσίασε την φυσιογνωμία του Κομμουνιστικού Κόμματος Βελγίου. Τόνισε τον έντονα και σταθερά φιλοσοβιετικό χαρακτήρα του. Αναφέρθηκε στις αρχές της οικοδόμησής του, ως διάσπαση του Βέλγικου Εργατικού Κόμματος -πρόγονο του σημερινού Σοσιαλιστικού Κόμματος- στην ειδική του σχέση με το Κομμουνιστικό Κόμμα Γαλλίας (το οποίο χαρακτήριζε ως τον «Μεγάλο Αδερφό του») και στις αλλαγές που πραγματοποίησε στη δομή του στη δεκαετία του ’50. Σε κάποια περίοδο είχε προσεγγίσει τον ευρωκομμουνισμό, αλλά δεν ταυτίστηκε ποτέ με αυτό το πολιτικό και θεωρητικό ρεύμα.
Η δεύτερη μέρα της συνάντησης ξεκίνησε με μια θεματική αφιερωμένη στις σχέσεις των κομμάτων με τα κοινωνικά κινήματα και τις επαναστατικές προοπτικές που ανοίγονται από αυτό. Η Τζούλια Στρίπολι, μεταδιδακτορική ερευνήτρια ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Λισαβόνας, αναφέρθηκε στη σχέση ανάμεσα σε κομμουνιστικά κόμματα (Πορτογαλικό, Ισπανικό και Ιταλικό) και τα αριστερά κοινωνικά κινήματα τις δεκαετίας του ’70. Αναφέρθηκε σε διάφορα χαρακτηριστικά περιστατικά, όπως το ότι η ιταλική οργάνωση Lotta Continua είχε στείλει μέλη της στην Πορτογαλία ώστε να μελετήσουν την διαδικασία της Πορτογαλικής Επανάστασης. Ο Ζαν Μπατού, ιστορικός από το Πανεπιστήμιο της Λωζάννης, έκανε μια παρουσίαση του κινήματος Occupy στις ΗΠΑ. Υπογράμμισε πως αποτέλεσε το πρώτο μαζικό κίνημα των ΗΠΑ μετά τις δεκαετίες του ’60 και το ’70. Υποστήριξε πως το κίνημα είχε αντικαπιταλιστικό χαρακτήρα, αν και χωρίς να τον εκθέτει ρητά το ίδιο, αλλά αρθρώνοντας έναν γενικότερο αντισυστημικό λόγο. Επεσήμανε, τέλος, τη συνεργασία του κινήματος με παραδοσιακές μορφές κοινωνικής οργάνωσης, όπως τα συνδικάτα των λιμενεργατών.
Στη δεύτερη θεματική, για τη σχέση των κομμάτων με την ευρωπαϊκή ενοποίηση, ο Σίλβιο Πονς, από το Πανεπιστήμιο της Ρώμης ΙΙ και το Ινστιτούτο Γκράμσι, αναφέρθηκε στις σχέσεις του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος με την Σοβιετική Ένωση, αλλά και στο ερώτημα για το αν ο ευρωκομουνισμός είχε πραγματικά ευρωπαϊκή προοπτική, κάτι που ο ίδιος αμφισβήτησε. Επεσήμανε τέλος πως ο ευρωκομουνισμός επηρέασε και τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, τελευταίο ηγέτη της ΕΣΣΔ, στα σχέδια του για την Περεστρόικα. Ο Φρανσίσκο Ερίσε, από το Πανεπιστήμιο του Οβιέδο στην Ισπανία και το Ίδρυμα Μαρξιστικών Ερευνών, μίλησε για τις σχέσεις της Ισπανίας με την Ευρώπη, παρουσιάζοντας την αμφίθυμη στάση του Κομμουνιστικού Κόμματος Ισπανίας. Τέλος, ο Φράνσις Βουρτς, πρώην ευρωβουλευτής και νυν Πρόεδρος του Συμβουλίου του Ινστιτούτου Ευρωπαϊκών Μελετών του Πανεπιστημίου Paris 8, παρουσίασε την εξέλιξη της θέσης του Κομμουνιστικού Κόμματος Γαλλίας σε σχέση με την Ευρώπη από τη δεκαετία του ’50 μέχρι σήμερα, με βάση τρία ορόσημα: το 1968, την κρίση του 1989 και τον Μάιο του 2014 με την πραγματοποίηση του Κοινωνικού Φόρουμ στο Παρίσι.
Η τρίτη θεματική της ημέρας αφορούσε την αλληλεγγύη και τη συνεργασία ανάμεσα στις δυνάμεις της Αριστεράς. Ο Φιλίπ Μαρλιέρ, καθηγητής πολιτικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, έκανε μια διάκριση των περιπτώσεων εξέλιξης των κομμουνιστικών κομμάτων της Ευρώπης σε τρεις κατηγορίες: Αυτά που διατήρησαν την κομμουνιστική αναφορά στον τίτλο τους, αυτά που ενέταξαν εξίσου την οικολογική προβληματική στο πρόγραμμα και τον χαρακτήρα τους -όπως η Κοκκινοπράσινη Συμμαχία της Δανίας και άλλα Σκανδιναβικά κόμματα και το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Ολλανδίας- και τέλος αυτά που δέχονται εν μέρει μια κομμουνιστική αναφορά, αλλά δεν προέρχονται από την κομμουνιστική μήτρα, όπως το Podemos. Η Σία Αναγνωστοπούλου, καθηγήτρια ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, μέλος του ΔΣ του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς και βουλεύτρια του ΣΥΡΙΖΑ, έκανε μια περίληψη της κυβερνητικής εμπειρίας του ΣΥΡΙΖΑ. Τόνισε το ότι η Αριστερά έδωσε στην κοινωνία μια προοπτική και πως αντιμετωπίζοντας μια συντονισμένη δράση της αντιπολίτευσης εντός και εκτός της χώρας, οδηγούμαστε στην επιβεβαίωση της πεποίθησης πως η σύγκρουση που διεξάγεται στην Ευρώπη δεν είναι εθνική, αλλά κατά βάση ταξική.
Η Ελιζαμπέτ Γκοτιέ, διευθύντρια του ιδρύματος Espaces Marx, αναφέρθηκε σε ως τώρα πρωτοβουλίες και πρακτικές αλληλεγγύης και συνεργασίας μεταξύ οργανώσεων της Αριστεράς. Στο πλαίσιο αυτό παρουσίασε και τις ποικίλες κομματικές και πολιτικές νοηματοδοτήσεις της έννοιας της Αριστεράς στην Ευρώπη. Τέλος, ο Φερνάντο Ρόζας, καθηγητής σύγχρονης ιστορίας στο Νέο Πανεπιστήμιο της Λισσαβόνας, εξέτασε στην εισήγησή του την ιστορία των αντιφασιστικών συμμαχιών στην Πορτογαλία. Ανέλυσε το πως το Σύμφωνο Μολότωφ-Ρίμπεντρομπ του 1939 αδρανοποίησε τις διεργασίες στο αντιφασιστικό κίνημα της Πορτογαλίας, αλλά και το πως αυτό ανέκαμψε εντός της περιόδου του πολέμου.
Το κλίμα που επικράτησε στο τέλος της διήμερης συνάντησης χαρακτηριζόταν από ικανοποίηση για το αποτέλεσμά της και οι διοργανωτές δεσμεύτηκαν να αναλάβουν κι άλλες παρόμοιες πρωτοβουλίες στο άμεσο μέλλον.
Σ.Π.