Τα πολλαπλά “εμείς”, η ταξική δομή και η Αριστερά: Προς μία νέα αντίληψη συλλογικότητας; [Συζήτηση με τον Ντιντιέ Εριμπόν]

Συναντήσαμε τον Ντιντιέ Εριμπόν λίγες μέρες μετά τη διάλεξη που έδωσε στις 4 Οκτωβρίου 2022 στην Αθήνα, σε διοργάνωση του ΠΜΣ Πολιτική Επιστήμη και Κοινωνιολογία του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών και των εκδόσεων Νήσος, με θέμα «Επιστροφή στις κοινωνικές τάξεις; Σκέψεις για τις έννοιες της πολιτικής».

Σκοπός και επιθυμία μας ήταν να μπορέσουμε να συζητήσουμε μαζί του σε μεγαλύτερο βάθος όσα καταθέτει στο σπουδαίο βιβλίο του Επιστροφή στη Ρενς, που κυκλοφόρησε στα ελληνικά το 2020 από τις εκδόσεις Νήσος σε μετάφραση Γιάννη Στεφάνου. Για τις κοινωνικές τάξεις, την εργατική τάξη του σήμερα και την τόσο αναγκαία και ταυτόχρονα αδύνατη (;) επιστροφή σε αυτή, για τα πολλαπλά «εμείς» και τον «λαό» της Αριστεράς, για την άνοδο της Ακροδεξιάς και την ευθύνη όχι μόνο της πολιτικής Αριστεράς, αλλά και των διανοουμένων, των δημοσιογράφων, των πανεπιστημιακών, των think tanks, για τη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος, για τον μετασχηματισμό της εργασίας και την επίπτωσή του στη συλλογική κοινωνική και πολιτική ζωή, τον λαϊκισμό, τα κινήματα, την καταστολή, τις στρατηγικές επιλογές της ευρωπαϊκής Αριστεράς και πολλά ακόμα. Αλλά και για την -με κοινωνικούς και όχι ψυχαναλυτικούς όρους- «αυτοανάλυση» του Μπουρντιέ και την σύνδεση του προσωπικού και οικογενειακού βιώματος με τη συλλογική ιστορία, που με τόσο γοητευτικό και διαφωτιστικό τελικά αποτέλεσμα επιχειρεί ο Εριμπόν στο βιβλίο του.

H Επιστροφή στη Ρενς γράφτηκε το 2009, αλλά η επικαιρότητά του σήμερα είναι εντυπωσιακή δυστυχώς, αφού ο «σεισμός» των γαλλικών προεδρικών εκλογών του 2002, που έφεραν στον δεύτερο γύρο τον Ζαν Μαρί Λεπέν και προκάλεσαν μια τεράστια δημοκρατική κινητοποίηση, σήμερα τείνει να γίνει ο κανόνας σε όλη την Ευρώπη. Μετά δε τη δεκαετία της κρίσης και στην αρχή ενός χειμώνα που οι ευρωπαϊκές ηγεσίες παρομοιάζουν με αυτόν του 1942, ως προς τις επιπτώσεις που θα υπάρξουν στο βιοτικό επίπεδο των κατοίκων της ηπείρου, η επανασύνδεση της Αριστεράς με τον κόσμο της εργασίας φαίνεται περισσότερο από ποτέ επιτακτική. Ωστόσο, το βιβλίο και συνολικά η σκέψη του Ντιντιέ Εριμπόν είναι σημαντική και ενδιαφέρουσα γιατί, ακριβώς, αρνείται να μπει στο δίλημμα «ταξική πολιτική ή πολιτική ταυτοτήτων». Έχοντας ο ίδιος γεννηθεί και μεγαλώσει σε μια εργατική οικογένεια, από την οποία έφυγε λόγω των σπουδών του αλλά και προκειμένου να ξεφύγει από ένα ομοφοβικό περιβάλλον, ο Εριμπόν επιμένει στην πολλαπλότητα των κοινωνικών κατηγοριοποιήσεων και διαιρέσεων, στα πολλά «εμείς» που μπορούν να αμφισβητούν.

 

Τη συνέντευξη πήραν οι Δανάη Κολτσίδα και Ανδρέας Μαράτος. Ευχαριστούμε για τη βοήθεια τον κ. Γιάννη Μπελέγρη.

 

Μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα :

 

Για την εργατική τάξη πέρα από τη “μαρξιστική μυθολογία”:

  • Ποια είναι η πραγματικότητα των κοινωνικών τάξεων πέρα από τη μυθολογία; Γιατί, μιας που αναφερθήκαμε στον μαρξισμό στην αρχή της συζήτησής μας, ο μαρξισμός συχνά κατασκεύασε μια μυθολογία για τη μεγάλη, την όμορφη, την ηρωική, τη μαχόμενη εργατική τάξη. Πολύ ωραία όλα αυτά, αλλά η πραγματική εργατική τάξη στην καθημερινότητα δεν είναι τόσο θαυμάσια όσο θα ήθελε η μαρξιστική μυθολογία.

 

Για την ανάγκη και το αδύνατο της επιστροφής:

  • Θέλησα να ξαναβρώ την οικογένειά μου, αλλά ξαναβρίσκοντας την οικογένειά μου, ξανάβρισκα και τις αιτίες που με είχαν κάνει να την εγκαταλείψω. Υπάρχει αυτή η τρομερή αντίφαση. Από τη μία πλευρά η ανάγκη της επιστροφής, από την άλλη πλευρά το αδύνατο της επιστροφής, που μας ξαναφέρνει στο ζήτημα των κοινωνικών τάξεων.

 

Για την κατασκευή της εργατικής ταυτότητας μέσω της ψήφου στο κόμμα της εργατικής τάξης:

  • Οι εργάτες ως άτομα διαμορφώνονταν ως ομάδα και ως συλλογικότητα ψηφίζοντας από κοινού ένα κόμμα που έλεγε «είμαστε το κόμμα της εργατικής τάξης». Και γινόταν κανείς μέρος της εργατικής τάξης ψηφίζοντας το κόμμα αυτό. Και ήταν μια επιτελεστική κατασκευή, θα λέγαμε, της εργατικής τάξης, δια μέσου του κόμματος της εργατικής τάξης. Το κόμμα αυτό με τη σειρά του υπήρχε γιατί οι εργάτες το ψήφιζαν, αλλά ταυτόχρονα η εργατική τάξη διαμορφωνόταν ως τέτοια μέσω της ψήφου για το κόμμα αυτό, μέσα από μια διαλεκτική τρόπον τινά διαδικασία.

 

Για τον μετασχηματισμό της εργασίας, ως άλλον έναν παράγοντα διάλυσης της εργατικής ταυτότητας:

  • Η τάξη διαλύεται όχι μόνο από την πολιτική ρητορική, αλλά και από τον μετασχηματισμό της εργασίας.
  • Δεν προσπαθώ να πλέξω ένα εγκώμιο του εργοστασίου του παρελθόντος, γιατί και στα εργοστάσια όπου δούλευε η μητέρα μου τη δεκαετία του ’70 και του ’80 οι συνθήκες δουλειάς ήταν πολύ σκληρές. Όμως υπήρχε η δυνατότητα συνδικαλιστικής οργάνωσης για να αντισταθούν. Σήμερα, οι εργαζόμενοι στην Amazon ή στην κατ’ οίκον φροντίδα -ο άντρας και η γυναίκα αυτού του ζευγαριού- δεν μπορούν πια να συνδικαλιστούν, δεν μπορούν να κινητοποιηθούν, υπόκεινται σε πολύ δύσκολες συνθήκες εργασίας, χωρίς να μπορούν να προσπαθούν να τις αλλάξουν.

 

Για την αυτονομία των κινημάτων και τη συνάρθρωση σε ένα συλλογικό εγχείρημα:

  • Καθένα από αυτά τα κινήματα έχει τη δική του ιστορία. Και κανείς δεν μπορεί να πει σε ένα κίνημα ότι «δεν είστε πραγματικό κίνημα», «τα ερωτήματα που θέτετε δεν είναι πραγματικά ερωτήματα». Από τη στιγμή που διαμορφώνονται ομάδες για να θέσουν πολιτικά ερωτήματα, δεν μπορούμε να πούμε στις ομάδες αυτές ότι «αυτό που λέτε δεν έχει σημασία, το μόνο ζήτημα που μετράει είναι το εργατικό».
  • Είναι ο ρόλος ενός πολιτικού κόμματος, πιστεύω, να γίνει η εστία, ο τόπος όπου το σύνολο των κινημάτων αυτών θα μπορούν να εκπροσωπούνται στον πολιτικό χώρο. Κάθε κίνημα έχει την αυτονομία του και τις διεκδικήσεις του και ένα πολιτικό κόμμα θα έπρεπε να είναι το χωνευτήρι, η στέγη, όπου όλα αυτά τα κινήματα μπορούν να εκπροσωπούνται.
  • Πρέπει να απαρνηθούμε την ιδέα της πολιτικής ως μιας μεγάλης ομοιογενούς συνεχόμενης ιστορικής ροής, ως μιας χρονικότητας μοναδικής και ομοιογενούς όπου όλα ακολουθούν το ίδιο ρεύμα και συμβαίνουν στον ίδιο πολιτικό χρόνο. Η πολιτική είναι κινήματα, πολιτικοποιήσεις, πολιτικές απαντήσεις στα προβλήματα, οι οποίες προσπαθούν να ασκήσουν κριτική στο παρόν. Αν κάνετε κριτική στο παρόν από την οπτική των γυναικών, των φυλακισμένων, των ψυχικά ασθενών, θα έχετε διαφορετικές κριτικές και κατ’ επέκταση διαφορετικά παρόντα.

 

Για την πολιτική στρατηγική των κομμάτων της Αριστεράς:

  • Η ανεργία, η επισφάλεια, η φτώχεια δεν ευνοούν. Ένας επισφαλής εργαζόμενος δεν θα κάνει προβολές για το μέλλον. Όπως έλεγε ο Μπουρντιέ, η συνήθεια, η έξη [habitus] της επισφάλειας δεν ενθαρρύνει κάποιον να ελπίζει, να δει με αισιοδοξία το μέλλον. Για την πολιτική ενεργοποίηση πρέπει να πιστεύεις ότι υπάρχει μέλλον. Επομένως είναι πολύ σημαντικό να επανασχεδιάσουμε ένα πολιτισμικό και διανοητικό πλαίσιο, όχι μόνο με πρακτικά μέτρα – που τα υποστηρίζω, ασφαλώς, και είναι σημαντικά – αλλά χρειάζεται να επανακατασκευάσουμε ένα πολιτισμικό πλαίσιο και μια αντίληψη συλλογικότητας στην κοινωνική ζωή και για το μέλλον.

 

Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη:

Download (PDF, Unknown)