Με μεγάλη συμμετοχή πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της Παρασκευής 29 Σεπτεμβρίου 2023 στη Θεσσαλονίκη η ημερίδα που διοργάνωσαν από κοινού το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς και το ΕΝΑ Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών με θέμα «Ανάπτυξη και περιβάλλον στην εποχή της κλιματικής κρίσης στην Κεντρική Μακεδονία».
Η ημερίδα, η οποία φιλοξενήθηκε στην αίθουσα εκδηλώσεων της ΕΣΗΕΜΘ, μετατράπηκε σε ένα ξεχωριστό κέντρο διαβούλευσης για τα ζητήματα της ανάπτυξης και του περιβάλλοντος, με τις εισηγήσεις από ειδικούς επιστήμονες να αναλύουν την σημερινή εικόνα και να προτείνουν λύσεις και προτάσεις για να βγει η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας από το τέλμα της ανεργίας, της φτώχειας και της παρακμής.
Την ημερίδα άνοιξε εκ μέρους των οργανωτών ο Μιχάλης Μπαρτσίδης, επιστημονικός διευθυντής του ΙΝΠ, αναφερόμενος στην ιδέα και τους στόχους της.
Το πρώτο πάνελ: Σάσα Λαδά, Γιάννης Κρεστενίτης και Γιάννης Ραντίν.
Στη συνέχεια, κατά το πρώτο μέρος της ημερίδας εισηγητές ήταν οι Γιάννης Ραντίν, Γιάννης Κρεστενίτης και Σάσα Λαδά, ενώ συντονιστής ήταν ο δημοσιογράφος Άκης Σακισλόγλου.
O Γιάννης Ραντίν, υποψήφιος διδάκτορας Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας αναφέρθηκε στη μελέτη που εκπόνησε για λογαριασμό του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς με τίτλο «Αριστερή Περιφερειακή Πολιτική». Η μελέτη παραθέτει τις κυριότερες θεωρίες περιφερειακής ανάπτυξης, εξετάζει την κατάσταση των ελληνικών περιφερειών με έμφαση στις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές ανισότητες μεταξύ των περιφερειών, αλλά και τις ενδοπεριφερειακές ανισότητες, διατυπώνοντας προτάσεις για την άμβλυνσή τους, με επιτυχημένα παραδείγματα άλλων χωρών. Μεταξύ των παρεμβάσεων που επισήμανε ο ομιλητής, οι σημαντικότερες είναι οι υποδομές, ο δημοκρατικός και συμμετοχικός σχεδιασμός, οι ευκαιρίες και η χωρική δικαιοσύνη, η αγροτική ανάπτυξη και η πράσινη μετάβαση. Πρωταρχικής σημασίας επίσης είναι ο διάλογος και η συμμετοχή των πολιτών στα ζητήματα που τους/τις αφορούν διότι μόνο υπό αυτή την προϋπόθεση μια αριστερή πολιτική είναι εφικτή. Ο Γιάννης Ραντίν επεσήμανε τον κίνδυνο φυγής νέων κυρίως αγροτών στο εξωτερικό καθώς η προοπτική αυτή τη στιγμή για να μείνει κάποιος στην Ελλάδα και να ασχοληθεί με την παραγωγή είναι μηδαμινή και οι προβλέψεις δυσοίωνες. Την ίδια στιγμή ξεκαθάρισε πως είναι παραπάνω από απαραίτητο να διορθώσει η πολιτεία τα διαχρονικά της λάθη στο σχεδιασμό και την μακροπρόθεσμη πολιτική της στηρίζοντας τους μικρούς Δήμους της κάθε περιοχής οι οποίοι επωμίζονται δυσανάλογη ευθύνη για τις οικονομικές τους δυνατότητες.
Διαβάστε ολόκληρη την έκθεση του ΙΝΠ “Αριστερή Περιφερειακή Πολιτική” πατώντας εδώ: https://poulantzas.gr/yliko/ekthesi-aristeri-perifereiaki-politiki/
Ο Γιάννης Κρεστενίτης, Ομότιμος Καθηγητής Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών ΑΠΘ, αναφέρθηκε στο Περιφερειακό Σχέδιο Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή (ΠεΣΠΚΑ) της Κεντρικής Μακεδονίας, που πρόσφατα εγκρίθηκε από την πλειοψηφία της Επιτροπής Ανάπτυξης, Καινοτομίας & Αγροτικής Οικονομίας και όχι από την ολομέλεια του Περιφερειακού Συμβουλίου. Το Σχέδιο προτείνει δράσεις και μέτρα, με χρονικό ορίζοντα βραχυπρόθεσμο (2030) και μεσοπρόθεσμο (2050) για τομείς με μέτρια ή μεγαλύτερη τρωτότητα με συνολικό κόστος περίπου 230 εκατομμύρια €. Σύμφωνα με τον Κρεστενίτη, το 60.8% του κόστους αυτού αντιστοιχεί στους τομείς: Ποτάμια – πλημμυρικά φαινόμενα (18,9%), Υδατικοί πόροι – αποθέματα (16,8%), Γεωργία & Κτηνοτροφία (14,9%) και Παράκτιες χρήσεις (10,2%). Όπως σημείωσε, το ΠεΣΠΚΑ της Κεντρικής Μακεδονίας, για το οποίο δεν υπήρξε καμία ουσιαστική διαβούλευση στη φάση της εκπόνησης και θεσμοθέτησής του, ούτε με την επιστημονική κοινότητα, ούτε με τους ενδιαφερόμενους και τοπικά δρώντες, ίσως αποδειχθεί μια ακόμη «άσκηση επί χάρτου», που έγινε για να διεκπεραιωθούν οι συμβατικές υποχρεώσεις της Περιφέρειας και μάλλον θα έχει χαμηλή χρηστική αξία στον αναγκαίο προγραμματισμό για την βιώσιμη ανάπτυξη της περιφέρειας σε συνθήκες κλιματικής αλλαγής. Ο Γιάννης Κρεστενίτης υπενθύμισε πως από την Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχουν εδώ και χρόνια σαφείς οδηγίες, που έχουν ήδη από το 2016-17 ενσωματωθεί στην Ελληνική νομοθεσία, για τα μέτρα που πρέπει να παρθούν ώστε η Ελλάδα να βελτιώσει την ανθεκτικότητά της σε φυσικά φαινόμενα που οι Έλληνες πολιτικοί χαρακτηρίζουν «θεομηνίες» έτσι ώστε να υποβαθμίσουν τις δικές τους ευθύνες για τις καταστροφές που αυτά προκαλούν στους αγρότες και στους πολίτες.
Η τρίτη επιστημονική τοποθέτηση στο πρώτο πάνελ της ημερίδας έγινε από την Σάσα Λαδά, Ομότιμη Καθηγήτρια του τμήματος Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ, η οποία μίλησε με θέμα «Μεταμνημονιακοί και νεοφιλελεύθεροι πολεοδομικοί πειραματισμοί στην Θεσσαλονίκη – Μια πόλη/περιφέρεια σε απορρύθμιση». Σύμφωνα με την κυρία Λαδά, η Θεσσαλονίκη από το 2025 ως 2030 θα είναι ένα αστικό συγκρότημα με πολλά επιμέρους ρυθμιστικά σχέδια (ΕΠΣ) τα οποία αντιμετωπίζουν τοπικά τα βασικά προβλήματα και μεταθέτοντάς πολλά από αυτά στις γύρω περιοχές, αλλά χωρίς γενικό (Ρυθμιστικό) Σχέδιο που να αντιμετωπίζει συνολικά όλα τα ζητήματα της πόλης. Η ίδια χαρακτήρισε τη Θεσσαλονίκη «ανοχύρωτη πόλη απέναντι στη σύγχρονη κρίση, χωρίς αντιπλημμυρικά έργα και μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων, με μπαζωμένα όλα τα ρέματα και σκληρά δάπεδα στο σύνολο των δημόσιων χώρων». Μια πόλη που πέρασε από την ανυπαρξία ρύθμισης για την αστική βιωσιμότητα στην ανεπάρκεια της στάθμισης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Στη συνέχεια η κυρία Λαδά απαρίθμησε τα Ειδικά Χωροταξικά Σχέδια που τρέχουν και συνήγαγε τα μειονεκτήματα της έλλειψης ρυθμιστικού σχεδιασμού καθώς και την απουσία περιφερειακού σχεδιασμού ενώ στηλίτευσε την κατάργηση του φορέα προστασίας του Θερμαϊκού κόλπου.
Το δεύτερο πάνελ: Λόης Λαμπριανίδης, Σωκράτης Φάμελλος και Στέλλα Κωστοπούλου.
Στο δεύτερο μέρος της ημερίδας εισηγητές ήταν οι Στέλλα Κωστοπούλου, Λόης Λαμπριανίδης, Σωκράτης Φάμελλος, με συντονίστρια τη δημοσιογράφο Δήμητρα Κεχαγιά.
Η Στέλλα Κωστοπούλου, Καθηγήτρια Περιφερειακής Οικονομικής και Τουριστικής Ανάπτυξης Α.Π.Θ., περιέγραψε πώς εξελίχθηκε η τουριστική ανάπτυξη στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας χωρίς να εξετάζεται η φέρουσα τουριστική ικανότητα, με αποτέλεσμα πολλές φορές την μη αναστρέψιμη αύξηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Το ζήτημα της φέρουσας ικανότητας γίνεται ακόμη πιο σύνθετο αν ληφθεί υπόψη η κλιματική κρίση, που επιδεινώνεται ραγδαία σε παγκόσμιο επίπεδο. Στην Ευρώπη οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής προβλέπεται να ανατρέψουν το μεταπολεμικό πρότυπο χωρικής κατανομής του τουρισμού. Επιπλέον, οι νέες γενιές των millennials, Y, Z και Α, αναμένεται να στραφούν σε διακοπές φιλικές προς το περιβάλλον, θέτοντας ως στόχο την ελαχιστοποίηση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος. Οι παραπάνω εξελίξεις υποχρεώνουν σε επαναπροσδιορισμό της τουριστικής πολιτικής, ιδιαίτερα για περιοχές με έντονη εξάρτηση ή και μονοκαλλιέργεια στον τουρισμό. Στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας ο τουρισμός δυστυχώς εξακολουθεί να κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση, με επαναφορά, μετά την πανδημία, του επί δεκαετίες πρότυπου ανάπτυξης που οδήγησε σε ακραίες ενδοπεριφερειακές ανισότητες, επιβεβαιώνοντας την αποτυχία της τουριστικής πολιτικής. Απαιτείται μια στρατηγική βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης που να στοχεύει στη μείωση του ενεργειακού κόστους, στην αύξηση της δαπάνης ανά τουρίστα και τη χρονική και χωρική ανακατανομή των τουριστικών ροών, με προσαρμογή στις συνθήκες της κλιματικής κρίσης, προστασία του οικοσυστήματος, αυστηρό κανονιστικό πλαίσιο για τη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος, πράσινες τεχνολογίες και βιώσιμες πρακτικές.
Ο Λόης Λαμπριανίδης, Καθηγητής στο ΠΑΜΑΚ, παρατήρησε ότι η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας έχει μεγαλύτερη συμμετοχή στην απασχόληση στη βιομηχανία και στα άτομα με πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε σχέση με τη συμμετοχή της στον πληθυσμό και στη συνολική απασχόληση της χώρας όμως συμβάλει λιγότερο στην παραγωγή του ΑΕΠ της χώρας. Στο εσωτερικό της ΠΚΜ υπάρχει απόλυτη κυριαρχία του νομού Θεσσαλονίκης ενώ οι υπόλοιποι νομοί χαρακτηρίζονται από έντονη γήρανση και μείωση του πληθυσμού τους κυρίως όμως από πολύ χαμηλά ποσοστά πτυχιούχων. Αυτό που χρειάζεται η ΠΚΜ για ένα «αναπτυξιακό άλμα προς τα εμπρός» είναι:
– Μια στρατηγική για «ποιοτική ανάπτυξη», η οποία θα στηρίζεται στο εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό με στόχο τη σταδιακή αύξηση της παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας, σε όλους τους τομείς. Προϋπόθεση γι’ αυτό είναι η ΠΚΜ να διαθέτει την αναγκαία γνώση και συλλογική αναλυτική ικανότητα ώστε να ασκεί «πολιτικές βασισμένες σε δεδομένα».
– Nα αξιοποιηθεί η υπάρχουσα δυναμική της Θεσσαλονίκης όπου υπάρχουν clusters της δημιουργικής βιομηχανίας, σημαντικές εταιρείες τεχνολογίας ντόπιων συμφερόντων καθώς και θυγατρικές πολυεθνικών που τις προσέλκυσε η παρουσία μεγάλου αριθμού σχετικά φτηνού εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού. Όμως, για να υπάρξει αναπτυξιακή πορεία της ΠΚΜ χρειάζεται ολοκληρωμένος σχεδιασμός, μέσα από διαβούλευση με την τοπική κοινωνία, με στόχο την αύξηση της τοπικά παραγόμενης προστιθέμενης αξίας, των συνεργειών με την υπόλοιπη οικονομία, τη δημιουργία σταθερών και καλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας. Με βάση αυτόν τον σχεδιασμό η τοπική κοινωνία να διεκδικήσει από την κυβέρνηση γενναία στήριξή της με ερευνητικούς πόρους και μεταφορά δραστηριοτήτων έρευνας στη Θεσσαλονίκη αντι να τα δίνει όλα στην Αθήνα.
Τέλος, ενίσχυση των προσφερόμενων υπηρεσιών σε μικρές πόλεις της ΠΚΜ ώστε να συγκρατήσουν τη φυγή από τα γύρω χωριά.
Στην ομιλία του ο Σωκράτης Φάμελλος, πρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, έθεσε ως προϋπόθεση της ανάπτυξης και της προστασίας του περιβάλλοντος το Κράτος Δικαίου με αφορμή την νέα παραβίαση του με την παρέμβαση της κυβέρνησης στην ΑΔΑΕ. Στη συνέχεια, παρατήρησε ότι η κλιματική κρίση επιταχύνεται και υπάρχουν εκτιμήσεις ότι πλησιάζουμε σε κρίσιμο σημείο (tipping point). Ενδεχομένως τα επόμενα χρόνια, να μιλούν πλέον όλοι για κλιματική κατάρρευση. Τρία σημεία συνθέτουν μια αριστερή και προοδευτική πρόταση στρατηγικής:
1ον Η παραγωγική ανασυγκρότηση με νέα οικονομία, κυκλική ψηφιακή
2ον Πρόληψη και σχεδιασμός μαζί με πολιτική προστασία, θεσμοί και στελέχη
3ον Ισχυρή πολιτεία και ασφάλεια δικαίου που θα εξασφαλίζει ότι όλοι και όλες έχουμε δικαίωμα στην προκοπή, τη ζωή και τα βασικά κοινωνικά αγαθά, ασφάλεια με εμπιστοσύνη στην επιστήμη.
Στη συνέχεια απαρίθμησε, πέρα από τον αποκλεισμό της Περιφέρειας από το Ταμείο Ανάκαμψης και την καθυστέρηση 5 χρόνων του Μετρό, τα νέα προβλήματα που προστέθηκαν: Καταδίκη από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για την παραβίαση της Οδηγίας για την ατμοσφαιρική ρύπανση, το κυκλοφοριακό έμφραγμα του fly-over στον περιφερειακό, ακύρωση Εμπορευματικού Κέντρου Γκόνου την Καθυστέρηση επέκτασης λιμανιού και συνδέσεων με Τρένο και ΠΑΘΕ, κατάργηση Φορέα Θερμαϊκού Κόλπου, Απουσία Μητροπολιτικής διοίκησης και ρυθμιστικού σχεδίου, ιδιωτικοποίηση διαχείρισης απορριμμάτων/ έλλειμμα ανακύκλωσης, παράδοση στην ΕΧ της ΒΑ Χαλκιδικής και επιπλέον ελλιπής αντιπλημμυρική θωράκιση των εγκαταστάσεων.
Ο Σ. Φάμελλος επικεντρώθηκε στη συνέχεια στο ζήτημα της κλιματικής κρίσης και υποστήριξε ότι παρά την κρισιμότητα της κατάστασης του κλίματος παγκοσμίως, η Ελλάδα ήταν ανέτοιμη και αθωράκιστη ενώ ήδη υπήρχαν εργαλεία από το 2016-2019 που δεν χρησιμοποιήθηκαν από την κυβέρνηση της ΝΔ. Οι πρόσφατες επαναλαμβανόμενες και με ακραία επεισόδια πλημμυρών και πυρκαγιών δεν είναι καμπανάκι, αλλά πραγματικότητα. Δεν είναι προειδοποίηση αλλά η κρίση σε εξέλιξη. Η χώρα όμως είναι αθωράκιστη και ευάλωτη όπως φάνηκε και φέτος το καλοκαίρι, παρότι είχαν προηγηθεί οι καταστροφικές πυρκαγιές το 2022 στη Δαδιά, στην Εύβοια, οι πλημμύρες το 2020 στη Θεσσαλία. Αυτό γιατί την προηγούμενη τετραετία σταμάτησαν μεταρρυθμίσεις που θα βελτίωναν την ανθεκτικότητα.Κατέληξε τονίζοντας ότι η επίλυση όλων αυτών των προβλημάτων που ναρκοθετούν τόσο την αναπτυξιακή πορεία της Κεντρικής Μακεδονίας, αλλά και το περιβάλλον της απαιτούν άμεσες λύσεις με ολοκληρωμένο σχεδιασμό με πυλώνα μία ισχυρή πολιτεία αλλά και μία ισχυρή τοπική αυτοδιοίκηση.
Ο Γιάννης Μυλόπουλος, ο οποίος συνόψισε τα συμπεράσματα της ημερίδας.
Παρεμβάσεις πραγματοποίησαν οι Απόστολος Κυριαζόπουλος, Λίλιαν Κουίδου- Νίκος Ιωάννου και Απόστολος Σινάκος.
Ο Απόστολος Κυριαζόπουλος, Καθηγητής στο Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων του ΔΠΘ, μίλησε για την αναγκαιότητα της αειφορικής διαχείρισης των δασών και των βοσκήσιμων γαιών (λιβάδια) που καλύπτουν το 43% της έκτασης της κεντρικής Μακεδονίας. Η διαχείριση των δασών γίνεται βάσει προδιαγραφών του 1965, με ξυλοπαραγωγική στόχευση και χωρίς μέριμνα για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Θα πρέπει άμεσα να εκσυγχρονιστούν. Διαχείριση στις βοσκήσιμες γαίες, που είναι δασικές εκτάσεις στη συντριπτική τους πλειοψηφία, πρακτικά δεν ασκείται καθώς δεν έχει υλοποιηθεί κανένα διαχειριστικό σχέδιο βόσκησης αν και η υποχρεωτικότητα τους νομοθετήθηκε το 2015. Η αειφορική διαχείριση δασών και βοσκήσιμων γαιών αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της πρόληψης των δασικών πυρκαγιών και μπορεί να συμβάλει αποτελεσματικά στον περιορισμό τους.
Ο Νίκος Ιωάννου, βιοκαλλιεργητής, μίλησε για την υποβάθμιση του εδάφους λόγω της εντατικής καλλιέργειας και τρόπους ανάταξής του. Υπερβολική χρήση λιπασμάτων προκαλούν προβλήματα τόσο στο έδαφος όσο και στον υδροφόρο ορίζοντα. Αναφέρθηκε, επίσης, σύντομα στο πρόβλημα της μετακύλισης του κόστους στα βιολογικά προϊόντα, ειδικότερα με την περαιτέρω ένταση της κλιματικής αλλαγής.
Ο Απόστολος Σινάκος, Αντιπρόεδρος Αγροτικού Συνεταιρισμού Βασιλικών, τόνισε ότι η υπόθεση “Περιβάλλον και Ανάπτυξη” πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο μιας ευρύτερης διαβούλευσης μεταξύ όλων των εμπλεκομένων φορέων: Κράτος, Περιφέρειες, Δήμοι, Πανεπιστήμια ως γνώση αλλά και όλοι οι παραγωγικοί φορείς όπως και απλοί πολίτες. Ανέφερε χαρακτηριστικά προβλήματα που απαιτούν την ευρύτερη διαβούλευση: την ανακύκλωση των γεωργικών απορριμμάτων, την έλλειψη γενικότερα συστημάτων ανακύκλωσης συσκευασιών φυτοφαρμάκων (που είναι ξεχωριστό σύστημα) αλλά και των υπολοίπων πλαστικών καθώς επίσης και των οργανικών απορριμμάτων. Η συζήτηση αυτή πρέπει να γίνει με όρους σημερινούς αφού καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε καταστάσεις που πριν λίγο καιρό έμοιαζαν με επιστημονική φαντασία. Περιβάλλον και Ανάπτυξη δεν είναι μόνο τα προγράμματα ΕΣΠΑ και η υποτιθέμενη απορροφητικότητα των κονδυλίων. Απαιτείται περισσότερη συλλογική φαντασία και επινοητικότητα.
Την συνόψιση των προτάσεων και των συμπερασμάτων της ημερίδας πραγματοποίησε ο υποψήφιος περιφερειάρχης με τον συνδυασμό «Αλλαγή στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας», καθηγητής και πρώην πρύτανης του ΑΠΘ, Γιάννης Μυλόπουλος.
«Δεν υπάρχει ανάπτυξη χωρίς έργα υποδομής. Για να ξεφύγουμε από την ανεργία, την φτώχεια και την παρακμή στην οποία βούλιαξε την περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας ο κ. Τζιτζικώστας. Χρειάζονται σύγχρονα και ασφαλή οδικά δίκτυα, σύγχρονα και ασφαλή σιδηροδρομικά δίκτυα και δίκτυα σταθερής τροχιάς, όπως Τραμ, Μετρό και Προαστιακός και χρειάζονται και αντιπλημμυρικά, εγγειοβελτιωτικά και υδραυλικά έργα που να απαντούν στις σύγχρονες ανάγκες», επεσήμανε κατά τη διάρκεια της παρέμβασης του ο κ. Μυλόπουλος.
«Η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας χρειάζεται ένα νέο παραγωγικό μοντέλο, μια γενναία παραγωγική ανασυγκρότηση με έμφαση στον αγροτοδιατροφικό τομέα και στον ποιοτικό τουρισμό», επεσήμανε ο υποψήφιος περιφερειάρχης, ο οποίος ευχαρίστησε τους διοργανωτές και τους εισηγητές της ημερίδας, δεσμευόμενος ότι αντίστοιχες ημερίδες και διαβουλεύσεις θα πραγματοποιηθούν και κατά τη διάρκεια της θητείας του συνδυασμού «Αλλαγή στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας».
Άποψη του κοινού.