Το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς (ΙΝΠ) ιδρύθηκε το 1997 με πρωτοβουλία του Συνασπισμού της Αριστεράς, των Κινημάτων και της Οικολογίας, του κόμματος που αποτέλεσε μετέπειτα τη βασική συνιστώσα του σημερινού ΣΥΡΙΖΑ. Ονομάστηκε έτσι στη μνήμη του κοινωνιολόγου Νίκου Πουλαντζά ως διαρκής υπόμνηση της απόφασης οι δραστηριότητες του Ινστιτούτου να εντάσσονται στο χώρο των παραδοσιακών αξιών της ριζοσπαστικής αριστερής σκέψης.

Το ΙΝΠ στοχεύει στην ενδυνάμωση των αξιών της αριστεράς, προωθώντας συστηματικά την εμβάθυνση της γνώσης γύρω από τα σύγχρονα κοινωνικά, οικολογικά, πολιτικά και πολιτισμικά ζητήματα, και τη διερεύνηση των αναδυόμενων κοινωνικών μεταβολών. Η δέσμευση στα ιδεώδη του σοσιαλισμού με δημοκρατία και ελευθερία, η ανεξαρτησία από τις τρέχουσες πολιτικές και κομματικές σκοπιμότητες, η δημοκρατική λειτουργία και η διατήρηση του δημόσιου χαρακτήρα όλων των δραστηριοτήτων του ΙΝΠ περιλαμβάνονται στις θεμελιώδεις αρχές του. Τα μέλη του Ινστιτούτου ανήκουν στην ευρύτερη Αριστερά.

Το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς είναι ιδρυτικό μέλος του δικτύου transform!europe.