Αναδημοσίευση από την Εφημερίδα Αυγή
* Νεκτάριος Μπουγδάνης, υπ. διδάκτορα Μεσανατολικών Σπουδών Παντείου και συντονιστής του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων και Εξωτερικής Πολιτικής ΣΥΡΙΖΑ
“Υπήρχαν στιγμές που νόμιζες ότι η ατμόσφαιρα στο ανατολικό δωμάτιο του Λευκού Οίκου ήταν περισσότερο ένα πάρτι παρά μια συνέντευξη Τύπου έγραψε το BBC την επομένη της παρουσίασης από τον Πρόεδρο Τραμπ του ειρηνευτικού του σχεδίου για το παλαιστινιακό ζήτημα. Δίπλα του ο πρωθυπουργός Νετανιάχου δήλωνε ότι «η ημέρα αυτή θα μνημονεύεται εξίσου με την ημέρα της ανεξαρτησίας του Ισραήλ, το 1948 (…) είναι μια από τις σημαντικότερες στιγμές της ζωής μου».
Όμως ο διάβολος δεν βρίσκεται στις λεπτομέρειες της «Συμφωνίας του Αιώνα». Ο χάρτης που ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών τουιτάρισε στις 28 Ιανουαρίου, μετά την ανακοίνωση του σχεδίου για τη Μέση Ανατολή, δείχνει ένα παλαιστινιακό κράτος να μοιάζει περισσότερο με φέτα ελβετικού τυριού παρά με ένα κυρίαρχο κράτος.
Οι ανακοινώσεις
Ο Τραμπ λέει ότι βρήκε έναν νέο τρόπο για την ειρήνευση μεταξύ του Ισραήλ και των Παλαιστινίων. Το Ισραήλ θα πάρει την ασφάλεια που χρειάζεται. Οι Παλαιστίνιοι θα πάρουν το κράτος που θέλουν.
Η πραγματικότητα είναι ότι το σχέδιο Τραμπ δίνει στον Νετανιάχου ό,τι θέλει, την ίδια στιγμή που προσφέρει ελάχιστα στους Παλαιστινίους, ουσιαστικά ένα είδος κράτους που θα περικοπεί, χωρίς την κατάλληλη κυριαρχία, το οποίο θα περιβάλλεται από το έδαφος του Ισραήλ και θα βυθίζεται ανάμεσα στους εβραϊκούς εποικισμούς.
Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις του Τραμπ το σχέδιο προβλέπει, μεταξύ άλλων:
* Δύο κράτη, με το Ισραήλ να κρατά την παλιά πόλη της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα και το μελλοντικό παλαιστινιακό κράτος να έχει πρωτεύουσα την Ανατολική Ιερουσαλήμ (για την ακρίβεια μια συνοικία της), όπου οι ΗΠΑ θα ανοίξουν πρεσβεία.
* Τα εδάφη των Παλαιστινίων θα διπλασιαστούν και θα είναι συνεχόμενα, ενώ κανένας Παλαιστίνιος ή Εβραίος δεν θα φύγει από το σπίτι του.
* Η Παλαιστίνη θα συνεργαστεί με τον βασιλιά της Ιορδανίας (ως εγγυητή) για την ασφάλεια του Όρους του Ναού (Temple Mount).
* Οι Παλαιστίνιοι θα έχουν στη διάθεσή τους 50 δισ. για επενδύσεις στο νέο τους κράτος.
* Σε δέκα χρόνια θα δημιουργηθούν ένα εκατ. θέσεις εργασίας, η φτώχεια θα μειωθεί στο μισό, το ΑΕΠ θα διπλασιαστεί ή θα τριπλασιαστεί.
* Οι Παλαιστίνιοι θα έχουν στη διάθεσή τους τέσσερα χρόνια (κατά το οποία θα παγώσουν οι εποικισμοί) για να λάβουν τις αποφάσεις τους. Οι Παλαιστίνιοι θα έχουν ένα ισχυρό μελλοντικό κράτος, εφόσον αποκηρύξουν την τρομοκρατία.
Το σχέδιο Τραμπ
Ο χρόνος της ανακοίνωσης της πρωτοβουλίας Τραμπ ανταποκρίνεται στις πολιτικές και νομικές ανάγκες του Τραμπ και του Νετανιάχου. Η τρίτη κατά σειρά εκλογική αναμέτρηση στο Ισραήλ μέσα σε έναν χρόνο (2.3.2020) ακολουθείται από τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ τον Νοέμβριο.
Εκτός αυτού, ο Τραμπ βρήκε την ευκαιρία να αλλάξει την ατζέντα από τη δίκη του στη Γερουσία των ΗΠΑ, όπου -όπως αναμενόταν- αθωώθηκε από τη ρεπουμπλικανική πλειοψηφία. Ο Νετανιάχου αντιμετωπίζει ποινικές διώξεις για δωροδοκία και απιστία, κινδυνεύοντας με καταδίκη και φυλάκιση από κοινού με τη σύζυγό του.
Το σχέδιο Τραμπ δεν λαμβάνει υπόψη αποφάσεις, όπως το ψήφισμα 242 του ΟΗΕ (στον απόηχο του Πολέμου των Έξι Ημερών) που υπογραμμίζει το απαράδεκτο της απόκτησης επικράτειας μέσω πολέμου ή διεθνείς νόμους που λένε ότι οι κατακτητές δεν μπορούν να εγκαταστήσουν τους κατοίκους τους σε κατεχόμενη γη.
Ο Παλαιστίνιος Πρόεδρος Μαχμούντ Αμπάς απέρριψε το έγγραφο σχεδόν αμέσως. Τα παλαιστινιακά δικαιώματα και οι ελπίδες, είπε, δεν είναι προς πώληση.
Ουσιαστικά οι Παλαιστίνιοι έχουν την εκβιαστική επιλογή να το πάρουν ή να το εγκαταλείψουν. Τους δίνεται ένα έγγραφο παράδοσης που τους λέει να αποδεχτούν ότι το Ισραήλ -μαζί με τις ΗΠΑ- θα διαμορφώσει το μέλλον τους. Εάν αρνηθούν, το Ισραήλ θα πάρει περισσότερα από αυτά που δηλώνει το σχέδιο και τα πράγματα θα είναι ακόμη χειρότερα γι’ αυτούς.
Μια προσπάθεια κατανόησης του σχεδίου
Το σχέδιο των 181 σελίδων συνοδεύεται από εννοιολογικούς χάρτες, μεταφορές εδάφους και οικονομικά κίνητρα. Τα σύνορα, οι εποικισμοί, οι πρόσφυγες και το καθεστώς της Ιερουσαλήμ αναφέρονται στο σχέδιο, το οποίο περιγράφεται από τον Τραμπ ως μια κατάσταση «win-win» για τα δύο μέρη.
Ιερουσαλήμ
Το καθεστώς της Ιερουσαλήμ έχει αμφισβητηθεί ευρέως από τότε που το Ισραήλ κατέλαβε την πόλη το 1967 και ακόμη περισσότερο από τότε που οι ΗΠΑ την αναγνώρισαν ως πρωτεύουσα του Ισραήλ, το 2017.
Παρά τις αποφάσεις ότι το μέλλον οποιουδήποτε παλαιστινιακού κράτους θα έπρεπε να έχει πρωτεύουσα την Ανατολική Ιερουσαλήμ, η πρόταση δηλώνει ότι μια «αδιαίρετη» Ιερουσαλήμ «θα παραμείνει η κυρίαρχη πρωτεύουσα του κράτους του Ισραήλ».
Το σχέδιο προτείνει οι Παλαιστίνιοι να εγκαταστήσουν την πρωτεύουσά τους στα προάστια της Ανατολικής Ιερουσαλήμ που βρίσκονται στην ανατολική πλευρά του ισραηλινού τείχους διαχωρισμού, υποδεικνύοντας γειτονιές όπως το Kafr Aqab και το Abu Dis.
Αυτές οι γειτονιές, που ήδη υποφέρουν από υπερπληθυσμό και φτώχεια, εξυπηρετούν ελάχιστα την ιστορική ή συμβολική αξία για τους Παλαιστινίους, σε αντίθεση με την καρδιά της Ανατολικής Ιερουσαλήμ, η οποία περιλαμβάνει την Παλιά Πόλη.
Ιεροί τόποι
Σεβαστό από τους μουσουλμάνους και τους Εβραίους, το τζαμί Al-Aqsa αποτελεί πηγή έντασης. Οι Εβραίοι πιστεύουν ότι το τζαμί βρίσκεται πάνω από τον Δεύτερο Ναό, ενώ το Κοράνι το αναφέρει ως το τρίτο πιο ιερό μέρος στο Ισλάμ.
Παρά τη συμφωνία του 1967 μεταξύ Ιορδανίας και Ισραήλ, η οποία θεωρεί την Ιορδανία επίσημη «θεματοφύλακα» του Al-Aqsa, οι Παλαιστίνιοι φοβούνται ότι το Ισραήλ θέλει να αλλάξει το status quo στην περιοχή.
Το σχέδιο υποδηλώνει ότι η σημερινή συμφωνία μεταξύ Ισραήλ και Ιορδανίας παραμένει σε ισχύ και ότι «το status quo στο όρος Temple Mount / Haram al-Sharif θα πρέπει να συνεχιστεί αδιάλειπτα».
Ωστόσο, αναφέρεται ότι «πρέπει να επιτρέπεται στους ανθρώπους κάθε πίστης να προσεύχονται στο Όρος του Ναού / Haram al-Sharif με τρόπο που να σέβεται πλήρως τη θρησκεία τους, λαμβάνοντας υπόψη τις περιόδους της προσευχής και των διακοπών κάθε θρησκείας, καθώς και άλλους θρησκευτικούς παράγοντες», αλλά και «μόνο μουσουλμάνοι που έρχονται εν ειρήνη επιτρέπεται να εισέλθουν και να προσκυνήσουν». Παραμένει ασαφές το πώς το Ισραήλ θα καθορίσει ποιοι μουσουλμάνοι «έρχονται ειρηνικά».
Σύνορα και κυριαρχία
Το σχέδιο αναφέρει πως «το κράτος του Ισραήλ και οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν πιστεύουν ότι το κράτος του Ισραήλ είναι νομικά δεσμευμένο να παράσχει στους Παλαιστινίους το 100% την περιοχής πριν από το 1967».
Αντίθετα οι Παλαιστίνιοι θα λάβουν ένα «αρχιπέλαγος» από θυλάκους, το οποίο συνδέεται με ένα δίκτυο δρόμων, αυτοκινητοδρόμων και σηράγγων. Επίσης θα δημιουργηθεί μια σήραγγα ή ένας αυτοκινητόδρομος που θα συνδέει τη Λωρίδα της Γάζας με το σύμπλεγμα θυλάκων στη Δυτική Όχθη.
Το Ισραήλ θα συνεχίσει να ελέγχει τον εναέριο χώρο, την Κοιλάδα του Ιορδάνη -που προτείνεται ως τα νέα ανατολικά σύνορα του Ισραήλ- και το δίκτυο των οδών που συνδέουν τους θυλάκους, καθώς και μια προτεινόμενη πορεία πρόσβασης που συνδέει το παλαιστινιακό κράτος με τα σύνορα της Ιορδανίας.
Το σχέδιο αναφέρει επίσης ότι το Ισραήλ θα επιτρέπεται ανά πάσα στιγμή να εισέλθει στο παλαιστινιακό κράτος στο όνομα της ασφάλειας και «θα διατηρήσει το δικαίωμα να διαλύσει και να καταστρέψει οποιαδήποτε εγκατάσταση στο κράτος της Παλαιστίνης που χρησιμοποιείται για την παραγωγή απαγορευμένων όπλων ή για άλλους εχθρικούς σκοπούς».
Επιπλέον το υφιστάμενο διαχωριστικό τείχος, το οποίο περικλείει εκατοντάδες παλαιστινιακές κοινότητες σε ολόκληρη την επικράτεια, θα παραμείνει σε ισχύ και θα «αναπροσανατολιστεί ώστε να ταιριάζει με τα νέα σύνορα». Παραμένει ασαφές εάν η σημερινή κατασκευή του τείχους θα συνεχίσει να αναπτύσσεται και, αν ναι, με ποιον τρόπο.
Συμβόλαια ανταλλαγής γαιών και προσάρτηση
Μια από τις πιο αμφιλεγόμενες πτυχές του σχεδίου είναι η πρόταση για ανταλλαγές γαιών μεταξύ των κρατών με την υποστήριξη των ΗΠΑ για την προσάρτηση από το Ισραήλ μεγάλων εκτάσεων γης, που περιλαμβάνουν τους υπάρχοντες εποικισμούς και τις γύρω περιοχές, καθώς και την κοιλάδα του Ιορδάνη.
«Περίπου το 97% των Ισραηλινών στη Δυτική Όχθη θα ενσωματωθεί στην παρακείμενη ισραηλινή περιοχή» αναφέρει το σχέδιο για τους εκτιμώμενους 600.000 Ισραηλινούς εποίκους που ζουν παράνομα στη Δυτική Όχθη. Όσο για το 3% των εποίκων που ζουν σε εποικισμούς που δεν θα προσαρτηθούν στο ισραηλινό έδαφος, θα έχουν την επιλογή να παραμείνουν σε οικισμούς εντός του παλαιστινιακού κράτους, όπου θα περιβάλλονται από ένα ισραηλινό δίκτυο ασφαλείας.
Και ενώ το σχέδιο προτείνει την προσάρτηση από το Ισραήλ της κοιλάδας του Ιορδάνη, δεν εξετάζει τι θα συμβεί με τους χιλιάδες Παλαιστίνιους που ζουν σε αυτήν την περιοχή. Θα γίνουν πολίτες του Ισραήλ και θα τους παραχωρηθούν πλήρη δικαιώματα βάσει του νόμου; Ή θα παραμείνουν Παλαιστίνιοι πολίτες που ζουν σε ένα σύστημα κατοχής υπό τον πλήρη έλεγχο του Ισραήλ;
Το σχέδιο αναφέρει ότι «οι υφιστάμενες γεωργικές επιχειρήσεις που ανήκουν ή ελέγχονται από τους Παλαιστινίους θα συνεχίσουν χωρίς διακοπή ή διάκριση, σύμφωνα με τις κατάλληλες άδειες ή μισθώσεις που έχουν χορηγηθεί από το κράτος του Ισραήλ», πράγμα που σημαίνει ότι οι αγρότες και ιδιοκτήτες γης της κοιλάδας του Ιορδάνη θα υπόκεινται στη διακριτική ευχέρεια της άδειας του Ισραήλ, προκειμένου να έχουν πρόσβαση στη συγκομιδή της σοδειάς τους.
Σε αντάλλαγμα το σχέδιο προτείνει την παραχώρηση δύο εκτάσεων γης στην έρημο του Νεγκέβ προς χρήση από την Παλαιστίνη: μία για γεωργική και οικιακή χρήση και η άλλη για βιομηχανική ζώνη.
Πιο αμφιλεγόμενα, το σχέδιο προτείνει την πιθανή ανταλλαγή των αραβικών «τριγωνικών κοινοτήτων» στο βόρειο Ισραήλ με την Παλαιστίνη, που περιλαμβάνει περιοχές όπως η Kafr Qara, η Arara, η Baha al-Gharbiyye, η Umm al-Fahm, η Qalansawe, η Tayibe και άλλες.
Οι Παλαιστίνιοι κάτοικοι αυτών των πόλεων είναι περίπου 350.000, αντιπροσωπεύουν το ένα τρίτο περίπου του Παλαιστινιακού πληθυσμού του Ισραήλ και κατέχουν ισραηλινά διαβατήρια.
«Το σχέδιο εξετάζει τη δυνατότητα, υπό την προϋπόθεση της συμφωνίας των κομμάτων, ότι τα σύνορα του Ισραήλ θα ανασυγκροτηθούν έτσι ώστε οι Τριγωνικές Κοινότητες να γίνουν τμήμα του κράτους της Παλαιστίνης (…). Στη συμφωνία αυτή, τα αστικά δικαιώματα των κατοίκων των τριγωνικών κοινοτήτων θα υπόκεινται στους ισχύοντες νόμους και τις δικαστικές αποφάσεις των αρμόδιων αρχών».
Πρόσφυγες
Όταν συζητείται το θέμα των Παλαιστινίων προσφύγων, οι οποίοι εκτιμάται ότι ανέρχονται σε περίπου 6 εκατομμύρια, το σχέδιο ξεκινάει με μια έντονη απόρριψη του δικαιώματος επιστροφής τους -ένα δικαίωμα που κατοχυρώνεται όμως στο Διεθνές Δίκαιο βάσει του ψηφίσματος 194 του ΟΗΕ.
Επιπλέον το σχέδιο αναφέρει ότι μόνο οι πρόσφυγες που είναι επί του παρόντος εγγεγραμμένοι στην UNRWA περίπου 1,4 εκατομμύρια, θα είναι επιλέξιμοι σε καθεστώς «δικαιωμάτων προσφύγων» στο πλαίσιο του σχεδίου.
Τέλος, το σχέδιο προβλέπει τρεις επιλογές για τους Παλαιστίνιους πρόσφυγες που αναζητούν μόνιμο τόπο διαμονής:
1. Απορρόφηση στο κράτος της Παλαιστίνης υπό την κρίση της ισραηλινής διάταξης ασφαλείας.
2. Τοπική ενσωμάτωση στις σημερινές χώρες υποδοχής, με τη συγκατάθεση των χωρών αυτών.
3. Αποδοχή 5.000 προσφύγων κάθε χρόνο, για δέκα χρόνια (50.000 συνολικά πρόσφυγες), σε μεμονωμένες χώρες μέλη της Οργάνωσης Ισλαμικής Συνεργασίας που συμφωνούν να συμμετάσχουν στην επανεγκατάσταση των Παλαιστινίων προσφύγων (με την επιφύλαξη της συμφωνίας των μεμονωμένων χωρών).
Αυτό είναι σε γενικές γραμμές το «Σχέδιο του Αιώνα», το οποίο θεωρείται από πολλούς αντικειμενικούς αναλυτές νεκρό εν τη γενέσει του, αφού δεν λαμβάνει υπόψη βασικές προϋποθέσεις τόσο της δυνατότητας ενός νέου κράτους να είναι βιώσιμο, αλλά και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου, οι οποίοι θεωρούνταν εκ των ουκ άνευ για οποιοδήποτε βιώσιμο σχέδιο ειρήνης μεταξύ του Ισραήλ και των Παλαιστινίων.