Συνέντευξη για τον συλλογικό τόμο «Αριστερή Κυβερνησιμότητα: Η Εμπειρία του ΣΥΡΙΖΑ 2015-2019» (Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς και Νήσος 2022) παραχώρησαν στο tvxs.gr οι Κώστας Δουζίνας και Μιχάλης Μπαρτσίδης.
Οι δύο επιμελητές του τόμου μιλούν για την αναγκαιότητα του απολογισμού και απαντούν στο ερώτημα αν ο ΣΥΡΙΖΑ μετά την κυβερνησιμότητα μπορεί να διατηρήσει τα ριζοσπαστικά του στοιχεία , τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τις σημερινές του θέσεις από ένα σοσιαλδημοκρατικό κόμμα και καταθέτουν προτάσεις για τις στρατηγικές και τις πολιτικές της Αριστεράς.
Τη συνέντευξη πήρε η Φωτεινή Λαμπρίδη.
► Σε τι αποσκοπούσε η έρευνα που οδήγησε σ’αυτό τον τόμο;
Το 2019 ο Μιχάλης κι εγώ πήραμε χρηματοδότηση από το transform! europe για ένα ερευνητικό πρόγραμμα με τίτλο «αριστερή θεωρία στον εικοστό πρώτο αιώνα και η εμπειρία του ΣΥΡΙΖΑ». Αυτή οδήγησε σε δυο συνέδρια και σε δύο συλλογικά βιβλία.
Το πρώτο είναι η «Αριστερή Κυβερνησιμότητα», μια θεωρητική ανασκόπηση της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ. Το δεύτερο με τίτλο «Η ζωή σε ζοφερούς καιρούς» (Living in dark times)θα δημοσιευτεί σε λίγο. Και τα δύο θα εμφανιστούν ως ebooks και στα Ελληνικά και τα Αγγλικά. Όταν ξεκινήσαμε το πρόγραμμα είχαμε δύο στόχους στο μυαλό μας.
Να βάλουμε την αποτίμηση της διακυβέρνησης τουΣΥΡΙΖΑ σε θεωρητική κατεύθυνση. Η αριστερά ήταν πάντα η σκέψη στην πράξη, η συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης. Όταν η πράξη προχωρεί χωρίς θεωρία, ο άκρατος βολονταρισμός οδηγεί στα βράχια. Το πρόβλημα δεν είναι ότι έχουμε πολύ θεωρία και λίγη πράξη αλλά ακριβώς το αντίθετο. Πολλές αστοχίες της “πρώτης φοράς αριστερά” είναι αποτέλεσμα ελλιπούς θεωρητικής κατανόησης σε συνδυασμό με ένα απρογραμμάτιστο κυβερνητισμό.
Ο δεύτερος στόχος ήταν να ενημερώσουμε την διεθνή κοινότητα, κυρίως την αριστερά, για τις δυσκολίες, τις επιτυχίες και τις αποτυχίες της κυβέρνησης. Δυστυχώς ο ΣΥΡΙΖΑ δεν επιχείρησε να ενημερώσει τη κοινή γνώμη και την Αριστερά τα χρόνια της κυβέρνησης. Έτσι είχαμε την αρχική ηρωοποίηση του και μετά την μερική εγκατάλειψη του από τους αριστερούς που συχνά κάνουν την επανάσταση τους δι’ αντιπροσώπου.
Στα συνέδρια συμμετείχαν αρκετοί ξένοι διανοούμενοι. Για τους Έλληνες, τα συνέδρια και τα άρθρα είναι ευκαιρία να συνδυάσουμε τις εμπειρίες με τις θεωρητικές μας παραδόσεις και κατασκευές. Έτσι ελπίζουμε ότι επικαιροποιούμε την θεωρία μέσα από την πράξη και προετοιμάζουμε το σχέδιο της επόμενης αριστερής κυβέρνησης. Αυτό γίνεται στον πρώτο τόμο.
Ο δεύτερος τόμος είναι πιο στοχαστικός και φιλοσοφικός. Αποτελεί προσπάθεια Ελλήνων και ξένων διανοουμένων να στοχαστούν για την πανδημία, για την ακροδεξιά, για την κλιματική κρίση και εντέλει για τις ουτοπίες που έχουμε ανάγκη για να εξέλθουμε από τον εσωτερικό αποκλεισμό στον οποίο ζούμε.
► Ποια εργαλεία χρησιμοποιήσατε στην πορεία ανάλυσης της εμπειρίας της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ;
Ο πρώτος τόμος αποτελεί μια αναφορά από την πρώτη γραμμή της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ. Απέχει πολύ από έναν ολοκληρωμένο απολογισμό και δεν ισχυρίζεται πως ακολουθεί τα πρωτόκολλα της ακαδημαϊκής έρευνας. Ωστόσο, ακολουθεί μια διπλή δομή στην οποία αρθρώνονται θεωρία και ιστορική πολιτική εμπειρία.
Στο πρώτο μέρος παρέχονται αναλύσεις με περισσότερο βάρος στην εννοιολογική κατασκευή και εμπλουτισμό (θεωρία του κράτους, του κόμματος, φιλοσοφικές προσεγγίσεις της ριζοσπαστικής πολιτικής των αρχών του 21ου αι, νέες μεθοδολογικές προσεγγίσεις).
Στο δεύτερο μέρος, δίνει μια εικόνα των επιτυχιών, αποτυχιών και ματαιώσεων σε επιμέρους τομείς της κυβερνητικής πολιτικής καθώς και προτάσεων για το μέλλον ως αποτέλεσμα της εμπειρίας. Τα δυο μέρη δεν διακρίνονται με βάση μια παραδοσιακή θετικιστική διάκριση θεωρία/ πολιτική εμπειρία αλλά διασχίζονται τόσο από θεωρία όσο και από εμπειρία αμφότερα με την φιλοδοξία να υπηρετούν από κοινού μια θεωρητική πρακτική.
Θα μπορούσαμε να το δούμε και ως ένα θεωρητικοπολιτικό πείραμα που, ωστόσο, δεν διαχωρίζει θεωρία από εφηρμοσμένες πολιτικές ή ως έναν γνωσιακό ακτιβισμό που αναστοχάζεται μια εμπειρία ιδιαιτέρως πολύτιμη για την Αριστερά.
► Ποιες είναι οι θεματικές του βιβλίου;
Στην κεντρική θεματική συζητούνται οι όροι της ανάδυσης γενικά εφαρμόσιμων θεωρητικών συμπερασμάτων από την κυβερνητική εμπειρία όσον αφορά το κράτος, τη δημοκρατία. Ο Κώστας Δουζίνας υποστηρίζει ότι οι κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες του μεταφορντιστικού καπιταλισμού πρέπει να ληφθούν υπόψη για την ανάλυση του ιστορικού της κυβέρνησης και την ανάπτυξη στρατηγικής για τη Νέα Αριστερά.
Αξιοποιώντας την υπουργική εμπειρία του, ο Αριστείδης Μπαλτάς σχολιάζει τον τρόπο με τον οποίο μια ριζοσπαστική κυβέρνηση πρέπει να συνδεθεί με το κράτος και τους δημοσίους υπαλλήλους ενώ ο Πήτερ Μπράτσης αναπτύσσει μια κριτική θεώρηση του όλου εγχειρήματος όσον αφορά το κράτος.
Ο Μποαβεντούρα ντε Σόουζα Σάντος προτείνει μια διαφορετική επανεξήγηση του κόσμου με βάση τη γνώση που γεννιέται στους αγώνες των καταπιεσμένων ενάντια στον καπιταλισμό, την αποικιοκρατία και την πατριαρχία. Ο Μιχάλης Μπαρτσίδης αναλύει τον λόγο που χαρακτήριζε τους πρόσφυγες ως «εισβολείς» εντοπίζοντας την θεώρηση του Άλλου ως ριζικά ξένου και ασύμμετρου ως τη βαθύτερη αιτία της ήττας της ευρωπαϊκής Αριστεράς και κρίσης της Ευρώπης.
Στον θεματικό άξονα κατανόησης του κοινωνικού κράτους και της δημοκρατίας η Έφη Αχτσιόγλου επεξηγεί την κυβερνητική τακτική για την προστασία της εργασίας, η Μαρία Καραμεσίνη εξετάζει τις κοινωνικές και εργασιακές πολιτικές της κυβέρνησης και ο Γιώργος Σταμπουλής υποστηρίζει μια τολμηρή πρόταση για την κοινωνική ασφάλιση μέσω της μείωσης του χρόνου εργασίας. Η Δανάη Κολτσίδα δείχνει πώς οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές οδήγησαν σε μια κρίση στις συνταγματικές, φιλελεύθερες και λαϊκές πτυχές της δημοκρατίας.
Για τον Ευκλείδη Τσακαλώτο, η μακρο-οικονομική πολιτική έχει μόνο υποστηρικτικό ρόλο για μια αριστερή κυβέρνηση που προωθεί την απασχόληση, αυξάνει τις επιδοτήσεις και τα επιδόματα, οικοδομεί το κοινωνικό κράτος και μειώνει τις ανισότητες.
Ο Πέτρος Λινάρδος-Ρυλμόν υποστηρίζει πως ορθά ο ΣΥΡΙΖΑ απέρριψε το Grexit και πραγματοποίησε περιορισμένη αναδιανομή αλλά δεν είχε τις γνωστικές δυνατότητες και την πολιτική κουλτούρα για να επεξεργαστεί εναλλακτικές πρακτικές συμμετοχικού σχεδιασμού.
► Ο ΣΥΡΙΖΑ ως κόμμα έχει κάνει ανάλογη εργασία από το ΄19 κι έπειτα; Ρωτάω γιατί έχει δεχτεί κριτική για την αναβολή της ενδελεχούς ανασκόπησης ή του απολογισμού της περιόδου αυτής
Είναι πολλά τα ερωτήματα που άρχισαν να συζητιούνται μετά την ήττα του 2019 στο αρρωστημένο περιβάλλον της πανδημίας, στους περιοριστικούς όρους της κατάστασης εξαίρεσης και τη ρεβανσιστική και νεοσυντηρητική κατεύθυνση της κυβέρνησης Νέας Δημοκρατίας.
Το κόμμα προχώρησε σε έναν γενικό απολογισμό της λειτουργίας του κατά το διάστημα της προηγούμενης περιόδου ωστόσο η πραγματική συζήτηση δεν έγινε ακόμη εν μέρει, οι περιορισμοί της πανδημίας δημιούργησαν φυσικά και κοινωνικά εμπόδια.
Εν μέρει, η ηγεσία που θέλει να αποφύγει τις πολλές αντιπαραθέσεις και τις προσωπικές αντεγκλήσεις δεν ενθάρρυνε έναν τέτοιο δύσκολο αλλά απαραίτητο διάλογο για την απάντηση του ΣΥΡΙΖΑ στη νεοφιλελεύθερη και τη νεοσυντηρητική κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας. Το συνέδριο του κόμματος που αναβλήθηκε λόγω της πανδημίας και τελικά διεξάγεται στα μέσα Απριλίου περιλαμβάνει αυτή τη συζήτηση.
Θα πρέπει να τονίσουμε, ωστόσο, ότι κάθε απολογισμός είναι διαφορετικός ανάλογα με τη στιγμή που γίνεται, ότι διαφοροποιείται στη γραμμή του χρόνου. Για παράδειγμα, αλλιώς θα έκρινε κάποιος το 2019 την πολιτική και τα μέτρα που έλαβε η διακυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ για το εθνικό σύστημα υγείας και ενδεχομένως διαφορετικά μετά την οριακή διαχείριση της πανδημίας από την κυβέρνηση Μητσοτάκη.
Χωρίς αύξηση των δημοσίων δαπανών για το ΕΣΥ και με μια πολιτική «παθητικής ιδιωτικοποίησης» που είχε ως αποτέλεσμα τόσους πολλούς θανάτους είναι λογικό να αποτιμήσει θετικότερα το γεγονός ότι το σύστημα επί ΣΥΡΙΖΑ διατηρήθηκε σε λειτουργία και βελτιώθηκε ελαφρώς αν και όχι αισθητά.
Αν λοιπόν, ένας απολογισμός δεν πρόκειται να είναι ηθικολογικός που να κρίνει στατικά τα υπέρ και τα κατά, κολλημένος σε ένα σημείο του παρελθόντος τότε ακριβώς δεν είναι πολιτικός απολογισμός. Σε μια πολιτική παράταξη ταιριάζει μια αποτίμηση πολιτική με δυναμικά χαρακτηριστικά, ανοικτή στο μέλλον και τις δυνατότητές του με σκοπό και πάλι την αλλαγή της δυστοπικής κατάστασης του παρόντος.
► Μπορεί ο ΣΥΡΙΖΑ μετά την κυβερνησιμότητα να συνεχίσει να διατηρεί τα ριζοσπαστικά του στοιχεία και τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τις σημερινές θέσεις του ΣΥΡΙΖΑ από ένα σοσιαλδημοκρατικό κόμμα;
Σήμερα ο αριστερός ριζοσπαστισμός παίρνει τον δημοκρατικό δρόμο στον σοσιαλισμό. Ο σοσιαλισμός δεν χωρίζεται από τον καπιταλισμό με κάθετη ρήξη αλλά σταδιακά με μέτρα που «διαβρώνουν» την ταξική και ιδεολογική του εξουσία. Σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές, μακροοικονομικοί περιορισμοί και αριστερός κεϊνσιανισμός αποτελούν όλα συστατικά της ριζοσπαστικής αριστεράς.
Αυτό που την χωρίζει από την σοσιαλδημοκρατία βρίσκεται στο είδος των μεταρρυθμίσεων. Οι σοσιαλδημοκράτες επιδίωκαν, όταν αποτελούσαν πραγματική δύναμη, την συνεχή αύξηση του ΑΕΠ ανεξάρτητα από τους τρόπους που γίνεται αυτό ή από τα αποτελέσματα στο περιβάλλον για να πετυχαίνουν μια περιορισμένη αναδιανομή.
Η διεύρυνση μεγαλώνει τα καπιταλιστικά κέρδη, ικανοποιεί τους σπόνσορες των πολιτικών αλλά επιτρέπει και βελτίωση των εργατικών μισθών και δικαιωμάτων. Η κλασική σοσιαλδημοκρατία αποδέχεται επομένως το αναπόδραστο του καπιταλισμού και στήριζει τον προγραμματισμό της στην διαρκή κερδοφορία του κεφαλαίου. Οι προοδευτικές και φιλεργατικές μεταρρυθμίσεις που έγιναν από κεντροαριστερες κυβερνήσεις ήταν ευάλωτες στην δομική ισχύ του κεφαλαίου και την ιδεολογική ηγεμονία της δεξιάς.
Ο σοσιαλισμός αντίθετα είναι μέρος της ιστορικής διαδικασίας απελευθέρωσης από τις εξαρτήσεις και τα εμπόδια που επιβάλλει ο καπιταλισμός, η σταδιακή υπέρβαση του. Οι αριστερές μεταρρυθμίσεις μεταφέρουν συνεχώς πόρους και ισχύ από το κεφάλαιο και το κράτος στους εργαζόμενους και τους πολίτες. Και δεν είναι μόνο οικονομικές: υποστηρίζονται από μαζικούς κοινωνικούς αγώνες και μετατρέπουν την δημοκρατία από τρόπο επιλογής αντιπροσώπων σε μορφή ζωής.
Οι μεταρρυθμίσεις γίνονται σταθμοί σε ένα πρόγραμμα κοινωνικής ανασυγκρότησης όταν ενδυναμώνουν τους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς και ενισχύουν την δυνατότητα κοινωνικών κινητοποιήσεων έξω από αυτούς. Χρειαζόμαστε επομένως μια ισχυρή κοινωνία πολιτών, ταξικές πολιτικές και κινήματα, ταυτοτικές και δικαιωματικές εκστρατείες, τέλος λαϊκές συμμαχίες κτισμένη στην υπαρξιακή διάκριση μεταξύ των πολλών εργαζομένων και των λίγων προνομιούχων.
► Έχετε καταθέσει ιδέες για το όραμα, τις στρατηγικές και τις πολιτικές της Αριστεράς. Θα μπορούσατε να μας αναφέρετε έστω επιγραμματικά τις κυριότερες κατά τη γνώμη σας;
Στον παρόντα τόμο υπάρχουν συγκεκριμένες ιδέες για την στρατηγική της αριστεράς όσον αφορά την παρέμβαση εντός και εκτός του κράτους, τη διατήρηση μετασχηματιστικής προοπτικής, την αντιμετώπιση των νέων πλουραλιστικών μεθόδων για την γνώση και την οργάνωση.
Η αριστερά συντονίζεται με τις αλλαγές στην κοινωνική αναπαραγωγή, τη μείωση της εργατικής τάξης με την παγκοσμιοποίηση, τη δομική ανεργία και τον αυτοματισμό, το πέρασμα στη μεταφορντική κοινωνία της άυλης εργασίας. Οι ταξικές διαφοροποιήσεις εξαρτώνται από την ύπαρξη δουλειάς, το επίπεδο του μισθού και την ικανοποίηση από την εργασία.
Αυτή η πολυδιάσπαση δεν επιτρέπει την παλιότερη αντιστοίχηση τάξης, ιδεολογίας και κόμματος και έχει συνεισφέρει στην κρίση της πολιτικής εκπροσώπησης. Η ηγεμονική παρέμβαση αναγνωρίζει τις πολλαπλές εντάσεις στο κοινωνικό σώμα και την έλλειψη αριστερόστροφης ιδεολογίας.
Το κόμμα δεν αντιπροσωπεύει αλλά πρέπει να δημιουργήσει κοινωνικά και εκφράσει πολιτικά τη μεγαλύτερη δυνατή συμμαχία, με τη σύγκλιση ενός πολλών κοινωνικών μερών στον ‘λαϊκό’ πόλο.
Ο λαός ως πολιτικό υποκείμενο δημιουργείται κάθε φορά που η κοινωνία διαιρείται πολιτικά με τη σύγκλιση κλάδων, τάξεων και επαγγελμάτων στον ένα πόλο και την απαραίτητη αντιπαράθεση τους με τις ελίτ, την εξουσία, τη διαφθορά.
Με την επίγνωση ότι στις ιστορικές συνθήκες που ζούμε καιροφυλακτούν σκοτεινοί δαίμονες αλλά επίσης ότι μπορούμε να εγγραφούμε σε πλευρές που θα μας δώσουν ευκαιρίες, έχουμε καθήκον να διαμορφώσουμε ένα τολμηρό, ριζοσπαστικό και ρεαλιστικό πρόγραμμα δράσης και προτάσεις διακυβέρνησης.
Τώρα είναι η ώρα να απευθυνθεί στον κόσμο μια ιδέα- συνεκτικής διακήρυξης ώστε να αναγνωριστούν εκεί οι δυνάμεις που αποστασιοποιούνται από την ακραία νεοφιλεύθερη και αυταρχική διακυβέρνηση της ΝΔ και να συγκροτηθεί ένα κοινωνικό μέτωπο μέσα από μια αμφίδρομη διαδικασία.
Σε προγραμματικό επίπεδο ο τόμος περιλαμβάνει νέες συγκεκριμένες προτάσεις στους τομείς της ανάπτυξης, της κοινωνικής ασφάλειας, της εργασίας και της συμμετοχικής μεθοδολογίας του σχεδιασμού. Αλλά ταυτόχρονα επιχειρεί να συμβάλει στη διατύπωση μιας προωθητικής υπέρβασης, μιας στρατηγικής αιχμής που να παίξει αυτό τον ρόλο.
Πιστεύουμε ότι μια κεντρική ιδέα είναι η ανάκτηση των δημοσίων αγαθών και ανασυγκρότησης της δημόσιας εξουσίας με σκοπό τη συλλογική σιγουριά- ασφάλεια και δημοκρατία με τη μεθοδολογία της συμμετοχής όσο το δυνατόν περισσότερων γνωσιακών και ακτιβιστικών δυνάμεων στον σχεδιασμό της αποκατάστασης, της ανάπτυξης και των μεταρρυθμίσεων.
Η τριπλή αρθρωμένη επιλογή ανάκτησης των δημοσίων αγαθών – ανασυγκρότησης της δημόσιας εξουσίας- συμμετοχικού γνωσιακού ακτιβισμού καθιστά ορατό στο παρόν ένα στρατηγικό προσανατολισμόπου ωριμάζει μετά από τρία χρόνια απορρύθμισης, πολιτικής ρήξης και τομής και μετατόπισης των ορίων του συσχετισμού δύναμης που ασκεί η ΝΔ.
Τέτοιες οι δράσεις στο παρόν ενισχύοντας την τάση των κοινών ή δημόσιων αγαθών και θεσμών, αρθρώνουν το ζητούμενο ρεαλισμό και το όραμα που μπορούμε να αποκαλέσομε «Σοσιαλισμό στο παρόν» ή τον ορίζοντα της «ισοδημοκρατίας» προς τον οποίο πορευόμαστε.