Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
(Από το φύλλο της Δευτέρας 10/1/2022)
Είκοσι πέντε χρόνια γιορτάζει φέτος το Ινστιτούτο «Νίκος Πουλαντζάς» και θα τα τιμήσει με μια σειρά από εξαιρετικά ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις, που θα τις ανακοινώνει σταδιακά. Η διευθύντριά του, πολιτική επιστήμονας Δανάη Κολτσίδα, μιλά για αυτό το εργαστήριο ιδεών που είναι το ινστιτούτο, την επιστήμη και το πώς αυτή συνδέεται με έναν κομματικό φορέα, τον Νίκο Πουλαντζά και την παρακαταθήκη του, τους νέους επιστήμονες αλλά και ποια στοιχεία μπορούν να ενισχύσουν την αριστερή αισιοδοξία.
● Το Ινστιτούτο Πουλαντζάς γιορτάζει 25 χρόνια. Τι σημαίνει αυτή η επέτειος για το ίδιο, τον ΣΥΡΙΖΑ και την Αριστερά;
Από το 1997, με τις τεράστιες αλλαγές που μεσολάβησαν, το Ινστιτούτο υπήρξε εργαστήριο ιδεών και επεξεργασιών, μετέφερε στην Ελλάδα τη διεθνή εμπειρία, και αντίστροφα. Και σήμερα, αποτελεί ένα από τα πιο δραστήρια πολιτικά ιδρύματα στην Ευρώπη, τουλάχιστον της Αριστεράς. Η επέτειος είναι μια ευκαιρία να αναδείξουμε αυτό το έργο – από τις 15 Ετήσιες Διαλέξεις σπουδαίων διεθνών διανοουμένων μέχρι τα συνέδρια, τις μελέτες, τις εκδόσεις μας για την οικονομία, την πολιτική, την οικολογία, αλλά και την ιστορία ή την τέχνη. Αλλά και να μιλήσουμε για το αύριο, τη θέση μας μέσα στο σύγχρονο οικοσύστημα παραγωγής έρευνας, ιδεών και πολιτικής και μέσα στον αριστερό και προοδευτικό χώρο στην Ελλάδα.
● Είναι η επιστήμη αντικειμενική; Μπορεί και πώς να συνδέεται με έναν κομματικό φορέα;
Αντικειμενική, ναι. Μονοφωνική, όχι. Η επιστήμη έχει δικούς της χρόνους, διαδικασίες και κανόνες και δική της εσωτερική «δημοκρατία». Ταυτόχρονα, είναι και αποτέλεσμα κοινωνικών συσχετισμών: το ποιος, για λογαριασμό τίνος και με τι όρους παράγει γνώση είναι καθοριστικό. Και βέβαια, συχνά εργαλειοποιείται και δημιουργείται μια «επίσημη» κομματική ή κυβερνητική εκδοχή της, όπως επιχειρήθηκε στην πανδημία. Ως Ινστιτούτο, χωρίς να κρύβουμε την πολιτική μας ένταξη, διατηρούμε την ανεξαρτησία μας έναντι του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. με τον οποίο συνδεόμαστε, αλλά και έναν εσωτερικό πλουραλισμό. Ο συντεταγμένος αλλά ανοιχτός διάλογος είναι η τροφή και της επιστήμης και της πολιτικής άλλωστε.
● Κάτι φαίνεται να λείπει από την Αριστερά και δεν πείθει – για την ώρα. Είναι η παραγωγή θεωρίας και ιδεών; Είναι η δράση και η γείωση με την κοινωνία; Είναι και τα δυο ή τίποτα από αυτά;
Για να είμαστε δίκαιοι, έχουν περάσει μόλις 30 χρόνια από τότε που κάποιοι διακήρυτταν το τέλος της ιστορίας. Κι όμως, νέα κινήματα γεννήθηκαν, καταγράφηκαν νίκες και αμφισβητήθηκε στη θεωρία και στην πράξη το «there is no alternative». Βέβαια, το «κακό» τού να είσαι με αυτούς που θέλουν να αλλάξουν τον κόσμο, είναι ότι πρέπει πάντα να προσπαθείς περισσότερο. Η εποχή μας έχει δυο χαρακτηριστικά. Το ένα είναι ο πολλαπλασιασμός και η ενοποίηση των αντιθέσεων. Οι επάλληλες κρίσεις έχουν συσσωρεύσει αδιέξοδα – φτώχεια, κλιματική κρίση, ανισότητες, πόλεμοι, επισφάλεια, έμφυλη βία, τεχνολογικοί κίνδυνοι, πανδημίες «κάθονται» το ένα πάνω στο άλλο. Επομένως, η ανάγνωση του κόσμου βάσει της αντίθεσης κεφαλαίου-εργασίας παραμένει κυρίαρχη, αλλά δεν αρκεί σήμερα. Το δεύτερο είναι η ανάδυση νέων και πλουραλιστικών κοινωνικών υποκειμένων: οι δρόμοι των πόλεων γεμίζουν από νεολαία, γυναίκες, μαύρους του BLM, διαδηλώσεις για το κλίμα, ιθαγενείς, εργαζόμενους στις πλατφόρμες, pride… Αυτά πρέπει να απασχολήσουν την Αριστερά και στη θεωρία και στην πρακτική της σήμερα.
● Υπάρχει χώρος και δυνατότητες για τους νέους επιστήμονες ώστε να παράγουν πρωτότυπο έργο;
Τα περιθώρια να κάνει κάποιος έρευνα στην Ελλάδα, ειδικά στις κοινωνικές επιστήμες, είναι μικρά. Ακόμη μικρότερα, να κερδίζει από αυτήν τα προς το ζην. Και σχεδόν αμελητέα, αν αυτό το κάνει από μια οπτική αριστερή, ετερόδοξη ή, έστω, στοιχειωδώς κριτική προς το κυρίαρχο υπόδειγμα. Ωστόσο, υπάρχει ένας πολύ μεγάλος αριθμός νέων σε όλα τα πεδία που επιμένει, κάνει εξαιρετική δουλειά και μάλιστα δημιουργεί συλλογικότητες – από συνδικαλιστικά σχήματα μέχρι ερευνητικές κοοπερατίβες. Ως Ινστιτούτο, δίνουμε προτεραιότητα στη συνεργασία με αυτούς τους ανθρώπους. Ενδεικτικά, όλες οι μελέτες μας της τελευταίας χρονιάς υλοποιήθηκαν σχεδόν αποκλειστικά από εξαιρετικούς νέους ερευνητές. Είμαστε περήφανοι και ευγνώμονες.
● Ο Πουλαντζάς ήταν ριζοσπάστης και δεν δίσταζε να γίνεται αιρετικός. Ποια είναι η ζωντανή παρακαταθήκη του σήμερα;
Το ένα στοιχείο είναι, νομίζω, ότι δεν ήταν μόνο ένας τεράστιος διανοούμενος, αλλά ένας ενεργός, κομματικά ενταγμένος, αριστερός. Η μία ιδιότητα όχι μόνο δεν αναιρούσε, αλλά τροφοδοτούσε δημιουργικά την άλλη. Με τη γνωστή οξυδέρκειά του παρήγαγε θεωρία και πολιτική στρατηγική ταυτόχρονα. Όχι τυχαία, μέχρι σήμερα, το ενδιαφέρον για το έργο του – για το κράτος, τις κοινωνικές τάξεις, τον φασισμό – παραμένει τεράστιο. Το δεύτερο είναι ότι δεν είχε στεγανά. Παρακολουθούσε τα διαφορετικά ρεύματα της Αριστεράς, ακόμα και κόντρα στο κόμμα του.
● Έχουμε μιλήσει, γράψει, αναλύσει την αριστερή μελαγχολία. Τι θρέφει την αριστερή αισιοδοξία;
Κατά τη γνώμη μου; Πρώτον, η εκ των υστέρων γνώση μας, σήμερα, ότι ακόμα και μετά τις ήττες οι άνθρωποι πάντα ξαναπιάνουν το νήμα της διεκδίκησης. Δεύτερον, οι νεότερες γενιές που είπαμε – η δική μου και οι επόμενες πλέον – που φέρνουν μαζί τους καινούργιες ιδέες και πρακτικές. Και που, αν και βιώνουν τη μία κρίση μετά την άλλη, συνεχίζουν να προσπαθούν.