Αναδημοσίευση από την Εφημερίδα “Η Εποχή”
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΝΙΚΟΣ ΠΟΥΛΑΝΤΖΑΣ- ΣΕΙΡΑ: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΙΔΕΕΣ
Βιβλιοπαρουσιάσεις σημαντικών έργων για την προγραμματική εμβάθυνση της Αριστεράς του 21ου αι.
Θεματικές: Ανισότητα, Κλιματική Αλλαγή, Προσφυγικό, Νέες Τεχνολογίες
Τα κύματα της ανισότητας εν μέσω πανδημίας
Του Θάνου Μπούση*
Για το: Branko Milanovic(2019), Παγκόσμια ανισότητα, η οικονομική ανισότητα στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 και οι πολιτικές αντιμετώπισης της από τις κυβερνήσεις της Δύσης έφεραν ξανά στο προσκήνιο το ζήτημα των ανισοτήτων. Την τελευταία δεκαετία η μελέτη των ανισοτήτων απασχολεί ολοένα και περισσότερους οικονομολόγους, οποίοι μελετούν τις επιπτώσεις τους στην οικονομία, την κοινωνία αλλά και τα πολιτικά συστήματα. Στην συζήτηση αυτή συμβάλει και ο Σερβοαμερικάνος οικονομολόγος Branko Milanovic με το βιβλίο του “Παγκόσμια Ανισότητα – Η οικονομική ανισότητα στην εποχή της παγκοσμιοποίησης”.
Το βιβλίο χωρίζεται σε πέντε κεφάλαια. Το πρώτο περιλαμβάνει μια σύντομη περιγραφή των εξελίξεων της παγκόσμιας ανισότητας από το 1988 έως και το 2008 με την βελτίωση του εισοδήματος της παγκόσμιας μεσαίας τάξης, την στασιμότητα για τα εισοδήματα των μεσαίων τάξεων στις πλουσιότερες χώρες και την ανάδειξη μια παγκόσμιας τάξης πλουτοκρατών. Τα κύρια επιχειρήματα και παρατηρήσεις του βρίσκονται στα κεφάλαια 2, σχετικά με την ανισότητα εντός των κρατών, αλλά και 3 σχετικά με την ανισότητα μεταξύ των κρατών. Στο τέταρτο κεφάλαιο ασχολείται με το μέλλον της παγκόσμιας ανισότητας ενώ κλείνει με το 5ο κεφάλαιο όπου ο Milanovic προσπαθεί να προβλέψει επιπτώσεις αυτής της κατάστασης και να κάνει κάποιες προτάσεις.
Ο Milanovic συμβάλλει στην επιστημονική κουβέντα γύρω από την ανισότητα με την προσπάθεια του να επικαιροποιήσει την υπόθεση του νομπελίστα οικονομολόγου Simon Kuznets, γνωστή ως “καμπύλη Kuznets”, σύμφωνα με την οποία η ανισότητα αυξάνεται στα πρώτα στάδια ανάπτυξης μιας οικονομίας και αύξησης του εισοδήματος και στην συνέχεια μειώνεται μόλις φτάσει κοντά στην πλήρη εργασία. Προσπαθώντας να εξηγήσει τον λόγο για τον οποίο η ανισότητα αυξήθηκε και πάλι σε οικονομίες οι οποίες είχαν περάσει από το στάδιο που περιέγραψε ο Kuznets, ο Milanovic μιλάει για τα “κύματα Kuznets”, σύμφωνα με τα οποία η ανισότητα αυξάνεται, μειώνεται και μετά αυξάνεται και πάλι. Όπως έχουν παρατηρήσει οικονομολόγοι που ασχολούνται με τις ανισότητες γεγονότα τα οποία συμβάλλουν στην αύξηση των ανισοτήτων είναι οι πόλεμοι, οι οικονομικές κρίσεις και οι πανδημίες, όπως αυτή του Covid19 στο μέσο της οποίας βρισκόμαστε. Αυτό που πρακτικά συμβαίνει σε τέτοιες διαδικασίες είναι η διάλυση της παραγωγής και της ζήτησης. Μετά το τέλος τους, αναγκαστικά οδηγούμαστε σε μια διαδικασία αύξηση της παραγωγής και έναρξη άλλης μιας καμπύλης Kuznets.
Τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης δεν κατανεμήθηκαν ομοιόμορφα. Στις δεκαετίες της “υψηλής παγκοσμιοποίησης”, όπως την ονομάζει ο Milanovic, μεταξύ 1988 και 2008, νέες οικονομίες εντάχθηκαν στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα ενώ πολλές επιχειρήσεις από την Δύση απέκτησαν την δυνατότητα να μεταφέρουν την παραγωγή τους σε αυτές. Από την διαδικασία αυτή σύμφωνα με την μελέτη του Milanovic χαμένοι βγήκαν όσοι ανήκουν στην μεσαία τάξη οικονομιών του ΟΟΣΑ, οι οποίοι δεν είδαν καμία αύξηση στα εισοδήματά τους.
Αυτοί που πραγματικά ευνοήθηκαν από την παγκοσμιοποίηση είναι το 1% των πλουσίων του πλανήτη, οι οποίοι είδαν το εισόδημά τους να αυξάνεται κατακόρυφα. Διαμορφώνεται έτσι μια παγκόσμια τάξη πλουτοκρατών οι οποίοι λόγω του μεγάλου τους πλούτου μπορούν να έχουν μεγάλη επιρροή στο πολιτικό σύστημα των κρατών τους, δημιουργώντας έτσι νέα δεδομένα για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η δημοκρατία αντικαθιστώντας τον κανόνα “ένα άτομο, μια ψήφος” με τον κανόνα “ένα δολάριο, μια ψήφος”.
Βασιζόμενος στην υπόθεσή του για τα “κύματα Kuznets” ο Milanovic προσπαθεί να εντοπίσει τάσεις οι οποίες αναπτύχθηκαν τις προηγούμενες δεκαετίες και θα συνεχίσουν την πορεία τους και στις επόμενες. Για τον Milanovic η εκπαίδευση ως μέσο για την μείωση των ανισοτήτων εντός των κρατών θα χάνει ολοένα και περισσότερο την σημασία της, δημιουργώντας κοινωνίες στις οποίες άτομα με υψηλή εξειδίκευση θα απασχολούνται σε υπηρεσίες υποστήριξης των δραστηριοτήτων αυτών που ανήκουν στα πιο υψηλά εισοδηματικά στρώματα. Παράλληλα τα κέρδη από την παγκοσμιοποίηση θα συνεχίσουν να μην κατανέμονται δίκαια, αποτέλεσμα δε αυτής της κατάστασης θα είναι τα μεσαία και κατώτερα κοινωνικά στρώματα της Δύσης να μην βλέπουν καμία προοπτική, γεγονός που, με τη σειρά του, θα συνεχίσει να έχει μεγάλη επίδραση στα πολιτικά συστήματα.
Οι συνθήκες οι οποίες διαμορφώθηκαν τις προηγούμενες δεκαετίες έδωσαν σε πολλές περιπτώσεις την δυνατότητα στην Αριστερά να εκφράσει τον κόσμο που αδικήθηκε από την διαδικασία της παγκοσμιοποίησης, καθιστώντας την Αριστερά σημαντικό πόλο.
Αν στις συνθήκες παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού που βρισκόμαστε έχει μεγαλύτερη σημασία η κοινωνική τάξη και ο πλούτος τον οποίο κληρονομεί ένα άτομο από το επίπεδο εκπαίδευσης που έχει, αν ο κόσμος μας εξακολουθεί να είναι σύμφωνα με τον Milanovic ένας κόσμος στον οποίο σημασία έχει που γεννήθηκες και ζεις και όχι ποιες είναι οι δυνατότητες σου, αν, τέλος, βρισκόμαστε στο μέσον μιας πανδημίας με διαλυτικές της διαδικασίες απέχοντας ακόμη από την έναρξη μιας νέας καμπύλης αύξησης, τότε η Αριστερά οφείλει να έχει εκείνες τις πολιτικές προτάσεις που θα σπάσουν αυτή την αλυσίδα.
*Φοιτητής Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, ΠΑΜΑΚ