8-13 Νοεμβρίου 2014, Αθήνα
Τα τελευταία χρόνια, ένα ιδιαίτερα δυναμικό παγκόσμιο κίνημα για τα Κοινά Αγαθά (commons) αναδύεται σε πλήθος διαφορετικών τομέων. Διεκδικεί νέους ορισμούς για την αξία σε οικονομικό και βιοπολιτικό επίπεδο, αμφισβητώντας τη νεοφιλελεύθερη οικονομική και πολιτική τάξη. Η συζήτηση για τα κοινά έχει ως κινητήρια δύναμη, μεταξύ άλλων, την αναζήτηση ενός δρόμου εκτός του κράτους και της αγοράς που θα οδηγεί σε ένα εναλλακτικό και βιώσιμο μέλλον. Η σχετική δραστηριότητα είναι έντονη και στην Ελλάδα: ερευνητικά προγράμματα, εργαστήρια, φεστιβάλ με αποκλειστική έμφαση σε ιδέες και αξίες που εμφορούνται από αυτήν την παράδοση, αλλά και πρακτικές εφαρμογές τους σε όλη τη χώρα από πλήθος ομάδων που λειτουργούν πρωτοβουλιακά και αυτοοργανωμένα. Η κουλτούρα των Κοινών, που έχει τις ρίζες της στις κοινότητες ανοιχτού λογισμικού και ανοιχτού περιεχομένου, διαρκώς διευρύνεται σε όλο και περισσότερες πτυχές της καθημερινής ζωής (με πρωτοβουλίες που εκτείνονται από την ανοιχτή γνώση έως την υγεία και τη βιώσιμη γεωργία).
Η πρόσκληση προς τον Μισέλ Μπάουενς -ιδρυτή του P2PFoundation και συντονιστή διεθνών ερευνητικών ομάδων με αντικείμενο τα Κοινά και την Ομότιμη Παραγωγή- εντάσσεται στο πλαίσιο της διετούς ερευνητικής ενασχόλησης του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς με τη θεματική των Κοινών Αγαθών, με έμφαση στο νερό και τη διαχείρισή του (2012-2013) και τα ψηφιακά κοινά αγαθά (2013-2014). Βασικός στόχος υπήρξε η περιγραφή της συνολικής εικόνας όσων συμβαίνουν σήμερα σε αυτόν τον διαρκώς διευρυνόμενο τομέα σε διεθνές επίπεδο.
Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στη σημασία των «νέων Κοινών», ως βάση μιας νέας πολιτικής οικονομίας, πέρα από το κράτος και την αγορά, καθώς και στις προαπαιτούμενες στρατηγικές, συμμαχίες και προτεραιότητες. Τα παραπάνω συνδυάστηκαν με την παρουσίαση των αποτελεσμάτων του FLOKProject, που ολοκληρώθηκε πρόσφατα στο Εκουαδόρ και συνιστά την πρώτη προσπάθεια παραγωγής, σε κυβερνητικό επίπεδο, προτάσεων εφαρμοσμένων πολιτικών και στρατηγικών μετάβασης στον τομέα των Κοινών Αγαθών και της Οικονομίας της Γνώσης. Τέλος, τόσο τα σεμινάρια όσο και η ανοιχτή εκδήλωση εστίασαν στην ομότιμη παραγωγή (P2Pmodesofproduction) και τη συνεργατική οικονομία, παρουσιάζοντας τα επιτυχημένα διεθνή παραδείγματα σε αυτούς τους τομείς, καθώς και τις θεσμικές προϋποθέσεις που είναι αναγκαίες προκειμένου να γενικευθούν και προστατευθούν από το καπιταλιστικό πλαίσιο εντός του οποίου σήμερα αναπτύσσονται.
Ανοιχτή εκδήλωση:
«Εφαρμοσμένες πολιτικές στον τομέα των κοινών αγαθών: αποτελέσματα, εμπειρίες και μελλοντικοί στόχοι»
Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων, 10 Νοεμβρίου
Στην ανοιχτή εκδήλωση που διοργάνωσε το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, με την υποστήριξη του transform! και του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ – Παράρτημα Βρυξελών, ο Μισέλ Μπάουενς περιέγραψε αναλυτικά τις εξελίξεις στον τομέα των Κοινών Αγαθών, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη σημασία της Ομότιμης Παραγωγής, ως προς την ανάδυση μιας κοινωνίας χειραφετημένης από την αγορά και το κράτος. Ως Ομότιμη Παραγωγή ορίζουμε την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών από αυτοοργανωμένες κοινότητες, οι οποίες λειτουργούν στη βάση του αμοιβαίου συντονισμού. Όπως ανέφερε, υπάρχει πλήθος παραδειγμάτων ενδεικτικών του δυναμισμού των εγχειρημάτων Ομότιμης Παραγωγής, αλλά και της αποτελεσματικότητάς τους ως προς την παραγωγή και τη διανομή αγαθών και υπηρεσιών, που ενισχύουν την ιδέα ότι η Ομότιμη Παραγωγή μπορεί να αποτελέσει ένα πρότυπο αλλαγής του οικονομικού συστήματος.
Άλλωστε, τα πλεονεκτήματα της Ομότιμης Παραγωγής ως προς τη δυνατότητα κινητοποίησης ανθρώπινων πόρων και δεξιοτήτων, το μειωμένο κόστος και την ταχύτητα στην ανάπτυξη και ενσωμάτωση της καινοτομίας έχουν ήδη εκτιμηθεί και από μεγάλους πολυεθνικούς ομίλους. Το γεγονός αυτό δημιουργεί νέες συνθήκες στην παραγωγή και διανομή, καθώς οι άνθρωποι δημιουργούν αξίες χρήσης, οι οποίες στη συνέχεια «περιφράσσονται» από τους ιδιοκτήτες επιχειρήσεων. Σύμφωνα με τον Μ. Μπάουενς, ως αποτέλεσμα της διαδικασίας αυτής προκύπτει μια σύγκρουση μεταξύ του αναδυόμενου τρόπου παραγωγής που σηματοδοτεί το καθεστώς της Ομότιμης Παραγωγής και των υφιστάμενων παραγωγικών σχέσεων, θυμίζοντας το χαρακτήρα των κρίσεων των τρόπων παραγωγής, όπως περιγράφεται από το Μαρξ. Η αναγκαία λύση σε αυτή τη σύγκρουση πρέπει να αναζητηθεί στην αναδιάταξη της οικονομίας. Κομβικό σημείο σε αυτή συνιστά η αντιστροφή της διαδικασίας μετακύλισης των εξωτερικοτήτων της αγοράς στην κοινωνία, με πρωτοβουλίες όπως η καθιέρωση αδειών χρήσης βασισμένων στην αμοιβαιότητα. Επιπλέον, είναι προφανής η ανάγκη θέσπισης ενός κοινού ισοδύναμου για τη μέτρηση της αξίας που παράγεται από τη συνεργατική οικονομία και τους ανοιχτούς συνεταιρισμούς, για το οποίο μπορούν να εξεταστούν ήδη εφαρμοζόμενα παραδείγματα (όπως αυτό του καταλανικού συνεταιρισμού Indigo).
Ωστόσο, ιδιαίτερα σημαντικός ως προς τη διαδικασία μετάβασης στο καθεστώς της Ομότιμης Παραγωγής είναι ο μετασχηματιστικός ρόλος του κράτους, με τη λειτουργία του ως κράτους «ανοιχτού κώδικα» και με θεσμούς που θα επιτρέψουν την προστασία των συλλογικών αγαθών. Στο πλαίσιο αυτό, όπως κατέληξε ο Μ. Μπάουενς, είναι αναγκαία η μετάβαση από τον κύκλο «ιδιωτικοποίηση-ρύθμιση -επανακρατικοποίηση» στην επίτευξη συντονισμού μεταξύ δημόσιου τομέα και Κοινών (public/commonspartnership). Στην κατεύθυνση αυτή, εξαιρετικά χρήσιμη φαίνεται να είναι και η εμπειρία που αντλήθηκε στο πλαίσιο του FLOKProject που ολοκληρώθηκε στο Εκουαδόρ, για την ανάπτυξη συνεργειών μεταξύ δημόσιου τομέα και του τομέα των κοινών αγαθών.
2. Κλειστά σεμινάρια
Το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς διοργάνωσε πέντε κλειστά σεμινάρια, διαιρώντας τα σε δύο κατηγορίες, ανάλογα με την απεύθυνση και το στόχο τους. Σε αυτά, εκτός από τον Μ. Μπάουενς παραβρέθηκαν ως εισηγητές και άλλοι διεθνείς ερευνητές, με συμμετοχή στο FLOKProject και το P2PFoundation.
Τα δύο πρώτα σεμινάρια πργματοποιήθηκαν στο χώρο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων και είχαν ως θέμα: i)Συνεργατική Οικονομία: Εφαρμοσμένα διεθνή παραδείγματα και προοπτικές στην ελληνική περίπτωση, ii)Ανοιχτή πρόσβαση στη γνώση.
Απευθύνονταν κυρίως σε κινήματα, σχετικές ομάδες και πρωτοβουλίες «από τα κάτω», ερευνητικά ινστιτούτα και πανεπιστημιακούς καθηγητές και ερευνητές, έχοντας ως βασικό στόχο να καταστεί η σχετική γνώση και τεκμηρίωση κτήμα όλων των ενδιαφερομένων και να προκύψει δικτύωση και κοινωνικές συμμαχίες.
Η δεύτερη κατηγορία περιελάμβανε τρεις εκδηλώσεις με θέμα: i) Χώρος, περιβάλλον, ενέργεια: εφαρμοσμένες πολιτικές στα κοινά αγαθά, ii) Ανοικτά δεδομένα και ελεύθερο λογισμικό στη Δημόσια Διοίκηση, iii)Τοπική Αυτοδιοίκηση: Συνεργασία και περιφερειακή οικονομική ανάπτυξη/ Το παράδειγμα της συνεργατικής πόλης (Thecooperativecity).
Τα παραπάνω σεμινάρια έγιναν στο χώρο του Ινστιτούτου και απευθύνονταν σε κομματικά στελέχη, μέλη των επιτροπών του κόμματος και των σχετικών Επιτροπών Ελέγχου Κυβερνητικού Έργου (ΕΕΚΕ), με σκοπό την ενημέρωση και ανταλλαγή πληροφορίας σε επίπεδο εφαρμοσμένης πολιτικής καθώς και τη συγκρότηση συγκεκριμένων προτάσεων, προσαρμοσμένων στην ελληνική πραγματικότητα.
Ακολουθεί αναλυτικές σημειώσεις επί του σκεπτικού του κάθε σεμιναρίου ξεχωριστά
i) Συνεργατική Οικονομία: Εφαρμοσμένα διεθνή παραδείγματα και προοπτικές στην ελληνική περίπτωση
Μια συνολική και εφαρμόσιμη πρόταση για την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας προϋποθέτει τη δημιουργία ενός «οικοσυστήματος» θεσμικής υποστήριξης, ανάλογο αυτού των θεσμών που σήμερα εξυπηρετούν την καπιταλιστική οικονομία. Αναζήτηση των αναγκαίων δημόσιων πολιτικών και θεσμικών παρεμβάσεων που θα υποστηρίξουν την ανάπτυξη και ενδυνάμωση της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας. Το παράδειγμα του PartnerState. Έμφαση σε θεσμούς που διευκολύνουν τη διάδοση και παραγωγή της γνώσης ως Kοινό Aγαθό. Διεθνή παραδείγματα (π.χ. Ιταλία, Κεμπέκ).
Εργαλεία: Φορολογική πολιτική, χρηματοδοτική υποστήριξη και επενδυτική πολιτική, εκπαίδευση κοινότητας, έρευνα, εκπαίδευση στελεχών, επαγγελματιών.
ii) Ανοιχτή πρόσβαση στη γνώση
Τις τελευταίες δεκαετίες το διαδίκτυο και οι ψηφιακές τεχνολογίες έχουν μετατρέψει ριζικά τον τρόπο παραγωγής και πρόσβασης στη γνώση και τον πολιτισμό. Οι ριζοσπαστικoί υποστηρικτές της ανοικτής πρόσβασης θεωρούν από κάθε άποψη «ανήθικες» τις πρακτικές που εμποδίζουν την ελεύθερη διάθεση της πληροφορίας στους πολίτες. Σημαντικά ανερχόμενα κινήματα αναπτύσσονται διεκδικώντας την ελεύθερη πρόσβαση στις επιστημονικές δημοσιεύσεις, τα συγγράμματα, τις ακαδημαϊκές διαλέξεις και τα εκπαιδευτικά εργαλεία (ανοιχτά ψηφιακά μαθήματα, ανοιχτές δημοσιεύσεις, περιοδικά ανοιχτής πρόσβασης, ψηφιακές βιβλιοθήκες κ.α.). Μη κυβερνητικοί οργανισμοί όπως το wikimedia foundation διαχειρίζονται σημαντικά έργα (πχ wikipedia) με παγκόσμια εμβέλεια που εμπνέονται από τις αρχές της ανοικτής πρόσβασης. Οι άδειες Creative Commons αποτελούν ένα από τα θεσμικά εργαλεία που αναπτύχθηκαν προκειμένου να διευκολύνουν τη διαμοίραση της γνώσης και του πολιτισμού. Ένα αναμορφωμένο κίνημα «κατασκευαστών» («makers» – μια σύγχρονη εκδοχή του «φτιαξ’ το μόνος σου») διεκδικεί την επέκταση των αρχών της ανοιχτότητας στην υλική παραγωγή και εμπνέει τη δημιουργία νέων ανοικτών οργανωτικών σχημάτων καινοτομίας, όπως τα hakerspaces και τα fablabs. Τα κινήματα αυτά, πρωτοστατούν στους αγώνες για τη μεταρρύθμιση του δικαίου των ευρεσιτεχνιών και της πνευματικής ιδιοκτησίας.
Παράλληλα, οι πολίτες διεκδικούν ανοικτή πρόσβαση σε μια σειρά δεδομένα που διαχειρίζονται κυβερνητικοί οργανισμοί, η συγκέντρωση και επεξεργασία των οποίων έχει γίνει με δημόσιο χρήμα. Η απελευθέρωσή τους μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα της δημοκρατίας, της δημόσιας λογοδοσίας και να διευκολύνει τον συμμετοχικό σχεδιασμό και τη συμμετοχική λήψη αποφάσεων. Έργα πολιτισμού, όπως το αρχείο της ΕΡΤ, ή δεδομένα με άμεσες οικονομικές εφαρμογές (πχ γεωχωρικά) βρίσκονται συγκεντρωμένα σε δημόσιους οργανισμούς, συχνά απροσπέλαστα στους πολίτες με συνέπεια την κακή χρησιμοποίηση των διαθέσιμων πόρων.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια διογκούμενη δραστηριότητα από τη σκοπιά των κυβερνήσεων στην αναζήτηση οδών αξιοποίησης της ανοιχτότητας σαν εργαλείο επιτάχυνσης της οικονομικής ανάπτυξης. Εδώ, διερευνήθηκαν τα παρακάτω ερωτήματα:
Ποιες είναι οι συνέπειες αυτών των πολιτικών; Ποιο είναι το ταξικό τους πρόσημο; Ποιες είναι οι διεκδικήσεις των κινημάτων και πώς θα μπορούσε να αρθρωθεί μια αριστερή πολιτική γύρω από την ανοιχτότητα στον πολιτισμό, την παιδεία και την παραγωγική ανασυγκρότηση; Ποια είναι η σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα σε επίπεδο πολιτικών και κινημάτων; Ποια είναι η διεθνής εμπειρία; Ποιες πρωτοβουλίες θα μπορούσε να αναλάβει μια κυβέρνηση της Αριστεράς;
iii) Χώρος, περιβάλλον, ενέργεια: εφαρμοσμένες πολιτικές στα κοινά αγαθά
Κεντρικοί άξονες της συζήτησης:
-Διεθνείς εμπειρίες αποκεντρωμένων συστημάτων διαχείρισης περιβαλλοντικών υποδομών
-Συνεταιρισμοί/συνεργατικά εγχειρήματα στον περιβαλλοντικό-ενεργειακό τομέα
-Συμπράξεις ΟΤΑ-συνεταιρισμών στα συναφή πεδία
-Η εμπειρία του Εκουαδόρ
iv) Ανοικτά δεδομένα και ελεύθερο λογισμικό στη Δημόσια Διοίκηση
Το σεμινάριο διοργανώθηκε από το Τμήμα Ψηφιακής Πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ, με την υποστήριξη του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς.
Το Τμήμα Ψηφιακής Πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ επεξεργάζεται μια αριστερή προσέγγιση στο ζήτημα των ανοικτών δεδομένων και του ελεύθερου λογισμικού στη Δημόσια Διοίκηση. Εξετάζουμε τόσο την επίδρασή τους στον τρόπο προσέγγισης του μετασχηματιστικού εγχειρήματος για την κοινωνία και το κράτος, όσο και τις πρακτικές εφαρμογές τους (αλλά και τις επικουρικές πολιτικές) για την προώθηση μιας διαφορετικής λογικής στα σχετικά πεδία.
Συγκεκριμένα, στο σεμινάριο επιδιώξαμε να ανταλλάξουμε προβληματισμούς, να διερευνήσουμε δυνατότητες και να αντλήσουμε πληροφορίες σχετικά με την εφαρμογή πολιτικών που προωθούν τα ανοικτά δεδομένα και το ελεύθερο λογισμικό στη Δημόσια Διοίκηση. Στόχος μας είναι να εντοπίσουμε εκείνες τις πολιτικές πρωτοβουλίες που εντάσσουν τα συγκεκριμένα θέματα σε μια κατεύθυνση α) δημοκρατικού μετασχηματισμού του κράτους και β) κοινωνικής ενδυνάμωσης των πολιτών, μέσα από την επέκταση της έννοιας των Κοινών, συνεργατικών παραγωγικών υποκειμένων και διαδικασιών κοινωνικού ελέγχου της Δημόσιας Διοίκησης.
v.) Τοπική Αυτοδιοίκηση: Συνεργασία και περιφερειακή οικονομική ανάπτυξη/ Το παράδειγμα της συνεργατικής πόλης (Thecooperativecity)
Στο σεμινάριο δόθηκε έμφαση στη σημαντική υπάρχουσα διεθνή εμπειρία σε επίπεδο Δήμων και Περιφερειών, όπως τα παραδείγματα των partnercities και sharedregions (Βανκούβερ, Μπορντώ, Εμίλια Ρομάνα κ.α.), με τη συμμετοχή ερευνητών που έχουν εργαστεί ως σύμβουλοι στη συγκεκριμένη θεματική σε διαφορετικές χώρες.
Άξονες συζήτησης:
-Κοινωνικοί και οικονομικοί θεσμοί σε επίπεδο Δήμων και Περιφέρειας που μπορούν να υποστηρίξουν τη γνώση ως Κοινό Αγαθό για κοινωνικούς σκοπούς.
-Κοινωνική/αλληλέγγυα οικονομία και συνεργατικές πολιτικές για τα κοινά αγαθά.
-Ανοιχτά δεδομένα, φορολογική πολιτική υποστήριξης κοινωνικής οικονομίας, χρηματοδότηση και επενδύσεις υποστήριξης κοινωνικής οικονομίας, εκπαίδευση κοινότητας, εκπαίδευση επαγγελματιών, έρευνα.
Η ομιλία του Μισέλ Μπάουενς στην ανοιχτή εκδήλωση του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς βρίσκεται στην ιστοσελίδα του ΙΝΠ.
Δώρα Κοτσακά
Σωτήρης Κοσκολέτος