Αναδημοσίευση από την Εφημερίδα των Συντακτών
*Κώστας Δουζίνας, Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου και πρόεδρος του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς»
Η έκθεση του 2020 του Human Rights Watch καταγγέλλει την Τουρκία για βαριές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με δραματική υποχώρηση του κράτους δικαίου και της δημοκρατίας. Χιλιάδες δημόσιοι υπάλληλοι απολύθηκαν, 29.487 φυλακίστηκαν για σχέση με την οργάνωση του Γκιουλέν και 8.500 για υποτιθέμενους δεσμούς με το Κουρδικό Εργατικό Κόμμα. 119 δημοσιογράφοι φυλακίστηκαν και πολλοί διώκονται για «διάδοση τρομοκρατικής προπαγάνδας». 822 ακαδημαϊκοί έχουν δικαστεί και πολλοί καταδικαστεί γιατί επέκριναν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στα νοτιοανατολικά και έκαναν έκκληση για ειρηνευτική διαδικασία.
Τώρα ο Ερντογάν ανοίγει τα σύνορα και στέλνει τους κατατρεγμένους των πολέμων και της ανέχειας στην Ελλάδα για να πιέσει την κουρασμένη από τους πολέμους τουρκική κοινή γνώμη και να εκβιάσει την Ευρώπη. Η εξουσία κάνει τους πιο ευάλωτους ανθρώπους αναλώσιμους, αντικείμενα στα σχέδιά της. Αλλά την ίδια ώρα, ο Ερντογάν ισχυρίζεται ότι υποστηρίζει τα δικαιώματα, ότι η Ελλάδα τα καταπατεί, ότι θα την πάει στο Δικαστήριο του Στρασβούργου. Ο εκλεγμένος δικτάτορας Ερντογάν έχει επιβάλει μια μόνιμη κατάσταση «έκτακτης ανάγκης» στη χώρα του και αντιμετωπίζει τους διαφωνούντες όπως και τους πρόσφυγες.
Η Ελλάδα πρέπει να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη τουρκική προκλητικότητα. Αλλά το πετυχαίνει αν αληθεύουν όσα γράφουν οι New York Times; Η εφημερίδα υποστηρίζει ότι μετανάστες που είχαν διασχίσει τα ελληνοτουρκικά σύνορα συνελήφθησαν από τις ελληνικές δυνάμεις ασφαλείας και, αφού ξεγυμνώθηκαν και υπέστησαν ξυλοδαρμό, στη συνέχεια κρατούνται σε «μυστικό μέρος» και στερούνται τα δικαιώματα για αίτηση ασύλου και πρόσβαση σε δικηγόρο.
Είναι οι κατατρεγμένοι των πολέμων και της ανέχειας «ασύμμετρη απειλή» και «εισβολείς», όπως δηλώνει η κυβέρνηση; Υπερασπίζεται την ασφάλειά μας επειδή κάνει pushbacks στις βάρκες των ικετών, διακόπτει τη νόμιμη υποχρέωση να εξετάζει τις αιτήσεις ασύλου, δικάζει κάποιους που μπόρεσαν και μπήκαν στη χώρα σε τέσσερα χρόνια φυλάκιση, διακόπτει την πληρωμή του επιδόματος που δίνουν η Ε.Ε. και η Υπατη Αρμοστεία σε όσους έχουν λάβει πολιτικό άσυλο; H Αρμοστεία δηλώνει ότι η αναστολή εξέτασης των αιτήσεων ασύλου δεν είναι νόμιμη. Η Ευρωπαϊκή Ενωση επίσης διαφωνεί, αλλά ταυτόχρονα κάνει ό,τι κάνει πάντα στο προσφυγικό: outsourcing, αναθέτει στην Ελλάδα ως υπεργολάβο να κρατάει τους ανεπιθύμητους μακριά από τα εσωτερικά της σύνορα και πληρώνει κάτι λίγα για την υπηρεσία.
Και ενώ κάνει όλα αυτά, η κυβέρνηση καυχιέται ότι ακολουθεί πλήρως τις νομικές και ηθικές της υποχρεώσεις και υποστηρίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα των προσφύγων, τα οποία παραβιάζει ο Ερντογάν. Η κοινή γνώμη, κουρασμένη από την αποτυχία της κυβέρνησης στη διαχείριση του προσφυγικού, φαίνεται να θεωρεί τη σκληρότητα τίμημα της ασφάλειας. Αλλά η παραβίαση δικαιωμάτων και η αναστολή νομικών διατάξεων σημαίνουν ότι βρισκόμαστε σε περιορισμένη κατάσταση έκτακτης ανάγκης και όσοι διαφωνούν είναι τουρκικός «δούρειος ίππος» και «πεμπτοφαλαγγίτες».
Γυμνή ζωή
Τι μαθαίνουμε για τα ανθρώπινα δικαιώματα, όταν ξεχάσουμε τις υποκριτικές δηλώσεις των δύο κυριάρχων; Αν τα δικαιώματα δίνονται στους ανθρώπους απλώς επειδή είναι άνθρωποι και όχι πολίτες, τότε στη Λέσβο και στον Εβρο θα έπρεπε να έχουν την πλήρη προστασία της ανθρωπότητας. Συμβαίνει το αντίθετο. Ενας άνθρωπος που δεν είναι τίποτε παραπάνω από άνθρωπος, έχει χάσει όλες τις ιδιότητες που κάνουν τους άλλους να τον αντιμετωπίζουν ως συνάνθρωπο.
Αυτά έγραφε η μεγάλη φιλόσοφος Χάνα Αρεντ για την αντιμετώπιση των περιπλανώμενων απάτριδων μειονοτήτων στον Μεσοπόλεμο. Ισχύουν και σήμερα. Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες «έχουν» τα δικαιώματα των διεθνών συνθηκών, αλλά δεν είναι πολίτες των δύο κυριάρχων. Επομένως δεν έχουν καμία προστασία. Είναι «γυμνή ζωή», αντικείμενο κάθε αγριότητας.
Το προσφυγικό αποτελεί συμβολικό σημείο ρήξης μεταξύ των δεξιών και των προοδευτικών. Στην πλάτη των προσφύγων θα οριστεί τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος και τι Ευρωπαίος τον 21ο αιώνα. Κάθε ιστορική εποχή έχει χρησιμοποιήσει τον δικό της (φιλοσοφικό ή εμπειρικό) ορισμό της ανθρωπότητας για να διαχωρίσει τους κυρίαρχους, τους υποτελείς και τους αποκλεισμένους.
Εκείνοι που δεν μιλάνε τη γλώσσα μας, δεν μοιράζονται τη θρησκεία μας, ανήκουν στη λάθος τάξη, έχουν λάθος φύλο, χρώμα ή σεξουαλικότητα, μένουν πάντα έξω από την «ανθρωπότητα», όπως ορίζεται στην κάθε εποχή. Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν «ανήκουν» επομένως στους ανθρώπους. Αντίθετα με τις πολλές διαβαθμίσεις, αναστολές και εξαιρέσεις τους, συνιστούν μια διαβαθμισμένη «ανθρωπότητα», με πλήρεις ανθρώπους στο ένα άκρο και αποκλεισμένους στο άλλο.
Στα σύνορα, τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι παρά μια αντιστρέψιμη παραχώρηση της εξουσίας, όπλο στην αντιπαράθεση των κυριάρχων. Τα σύνορα, πλήρως διάτρητα από την παγκοσμιοποίηση, γίνονται θεατρική σκηνή όπου ο αυτοκράτορας εκθέτει τα τρύπια ρούχα της εξουσίας, με τους απελπισμένους της Γης ως κομπάρσους στο έργο της χαμένης του μεγαλοπρέπειας.
Αλλά τώρα βρισκόμαστε σε πραγματικό «πόλεμο» με τον κορονοϊό. Η προσωρινή έγινε πλήρης κατάσταση ανάγκης αορίστου χρόνου και πολύ σκληρότερη από τις επιβολές ενός δικτατορικού καθεστώτος. Το ανοσοποιητικό σύστημα του έθνους πρέπει να δραστηριοποιηθεί για να αποκρούσει την απειλή στην υγεία και να αποβάλει τον επικίνδυνο εισβολέα. Η ρητορική που χρησιμοποιήθηκε για τους πρόσφυγες μεταφορικά παίρνει τώρα την κυριολεκτική της αναφορά.
Ο αποκλεισμός του μετανάστη αποτελεί στρατηγική υπεράσπισης του «κοινωνικού σώματος» ανάλογη με την αντιμετώπιση της αρρώστιας. Βασικές μεταφορές των πολιτικών για τους μετανάστες και τους ξένους τούς αποκαλούν «έντομα» (Κάμερον), τα «παράσιτα» που έρχονται από «σκατομέρη» και «μολύνουν» (Τραμπ). Για τον Τραμπ ο ιός είναι «ξένος», ενώ για τον Ορμπαν «τον εισάγουν ξένοι». Οι «αλλοδαπές ιερόδουλες φορείς του AIDS συνιστούσαν απειλή για την ελληνική οικογένεια, καθώς η ασθένεια μεταδίδεται από την “παράνομη μετανάστρια” στον Ελληνα πελάτη, στην ελληνική οικογένεια» (Λοβέρδος).
Η δημιουργία κλειστών κέντρων προσφύγων στα νησιά «είναι προς όφελος της χώρας και κυρίως των τοπικών κοινωνιών, ιδίως σήμερα που βρίσκονται σε έξαρση θέματα δημόσιας υγείας, να αντιμετωπιστούν γρήγορα και αποτελεσματικά σε μια κλειστή δομή, παρά σε άναρχες ανοιχτές δομές που αποτελούν υγειονομική βόμβα για όλα τα νησιά μας» (Πέτσας). Ο συνδυασμός των προσφύγων με την υγεία της χώρας και τον κορονοϊό αποτελεί ένα από τα πιο αποτρόπαια ξενοφοβικά γλωσσικά σχήματα.
Το ενιαίο εθνικό σώμα των Ελλήνων κινδυνεύει από ξένους και αρρώστιες. Οι μετανάστες είναι διπλά επικίνδυνοι: είναι ευκίνητοι σαν τους ιούς και μας φέρνουν ιούς και αρρώστιες. Το ξένο, διαφορετικό, «τριτοκοσμικό» σώμα μολύνει το υγιές ελληνικό. Πρέπει να αποτρέψουμε την εισβολή τους ή να τους απομονώσουμε βάζοντάς τους φυλακή και καραντίνα. Αλλά ο ιός μάς έβαλε όλους σε καραντίνα. Ο κίνδυνος είναι ο διπλανός, όχι ο ξένος.
Στο παγκόσμιο χωριό, ιδέες, αγαθά και άνθρωποι ταξιδεύουν μεγάλες αποστάσεις σε λίγη ώρα. Και τα μικρόβια. Δεν χρειάζονται διαβατήριο ούτε τα σταματούν οι συνοριακοί έλεγχοι. Οπως και οι απορυθμισμένες χρηματοπιστωτικές συναλλαγές. Η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση που τόσο αρέσει στον κ. Μητσοτάκη έχει καταστρέψει δουλειές, κοινότητες, οικογένειες, χώρες. Μεταφέρει το πλασματικό χρήμα στους φορολογικούς παραδείσους και τον κορονοϊό στους λαούς. ο κορονοϊός δεν είναι μεταφορά για τους πρόσφυγες, αλλά για τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση που αθόρυβα και ύπουλα μολύνει και καταστρέφει λαούς και χώρες.
YΓ.: Η βιοπολιτική κατάσταση εξαίρεσης που έχει επιβληθεί κάνει σαφές ότι μόνο σοσιαλιστικές πολιτικές και η ανθρώπινη μέριμνα μπορούν να αποκρούσουν την πανδημία. Στην Ελλάδα και τη Βρετανία, δεξιές κυβερνήσεις που απεχθάνονται και ιδιωτικοποιούν τη δημόσια Υγεία, παινεύουν το ΕΣΥ ως τη μόνη σωτηρία και ικετεύουν τους γιατρούς να διοριστούν. Αλλά παίρνουμε μαθήματα και για την ανθρώπινη φύση.
Η ατομικιστική και ανταγωνιστική συμπεριφορά δεν είναι φυσική, όπως λέει ο κ. Μητσοτάκης, αλλά επιφανειακή, δημιούργημα του καπιταλισμού. Ο άνθρωπος δημιουργείται μαζί με άλλους, στην κοινότητα, ο άλλος έρχεται πριν από μένα και λέει «σώσε με», «δώσε μου κατοικία και τροφή». Η φροντίδα και η έγνοια για αγαπημένους και ξένους, που τις καταστέλλει το ανοσοποιητικό του νεοφιλελευθερισμού, βγαίνουν στην επιφάνεια. Η ανθρώπινη φύση είναι ηθική, η συμπάθεια, η έγνοια και η αλληλεγγύη η μόνη σωτηρία μας.