Ο Γιάννης Μπαλάφας σπούδασε στο ΕΜΠ και εργάστηκε ως Πολιτικός Μηχανικός. Από σπουδαστής στην Αριστερά, στην Νεολαία Λαμπράκη. Στην δικτατορία, μέλος του «Ρήγα Φεραίου», δικάστηκε και εξορίστηκε. Στο ΚΚΕ από το 1974 έως την διάσπαση του 1991. Ιδρυτικό μέλος του ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΥ, του ΣΥΡΙΖΑ και του ΣΥΡΙΖΑ ΠΣ. Για χρόνια μέλος της ΚΕ και της Πολιτικής Γραμματείας του κόμματος. Βουλευτής 2015-2023 στο Νότιο Τομέα Β’ Αθήνας. Την περίοδο της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ εκλέχτηκε Αντιπρόεδρος της Βουλής και διετέλεσε υφυπουργός Εσωτερικών και υφυπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής.
Είναι μέλος της ΚΕ του ΣΥΡΙΖΑ- ΠΣ. Άρθρα του έχουν δημοσιευτεί στην «ΑΥΓΗ» και σε άλλα έντυπα της Αριστεράς. Το 2012 κυκλοφόρησε το πρώτο του βιβλίο : 20 Χρόνια χρειάστηκαν. Το χρονικό του εγχειρήματος του Συνασπισμού. Το 2025 κυκλοφόρησε το δεύτερο βιβλίο του : Η Άνοδος…. Η Πτώση…. Το Αύριο…. ΣΥΡΙΖΑ _ ΠΣ. Το χρονικό 2012-2024