Σε διαδικτυακή εκδήλωση, με τη συμμετοχή εκπροσώπων της επιστήμης, της πολιτικής, της τοπικής αυτοδιοίκησης, αλλά και της κοινωνίας των πολιτών, παρουσιάστηκε την Παρασκευή 23 Απριλίου η μελέτη «Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και Χωροταξικός Σχεδιασμός», που υλοποίησε η ερευνητική συλλογικότητα ThinkBee για λογαριασμό του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς.
Στην εκδήλωση που συντόνισε ο δημοσιογράφος Χάρης Σαββίδης, κοινός τόπος υπήρξε το ζήτημα της ανάγκης επικαιροποίησης του χωροταξικού πλαισίου για της ΑΠΕ, αλλά και συνολικότερα της μετάβασης από ένα σύστημα κάθετων ειδικών χωροταξικών σχεδίων σε ένα συνολικότερο σύστημα περιφερειακού σχεδιασμού, ενώ ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στη συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών, καθώς και στα κριτήρια που θα έπρεπε να πληροί ένας χωροταξικός σχεδιασμός για τις ΑΠΕ που θα παίρνει υπόψη του τοπικές ιδιαιτερότητες, ζητήματα περιβαλλοντικής προστασίας και προστασίας του τοπίου, την τοπική οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα και ούτω καθεξής.
Ειδικότερα, η κ. Κατερίνα Σκιά, αρχιτέκτων μηχανικός και συντάκτρια της μελέτης, παρουσίασε συνοπτικά τα βασικά ευρήματα ως προς την υφιστάμενη κατάσταση του χωροταξικού σχεδιασμού στην Ελλάδα και τις προτάσεις της ερευνητικής ομάδας, το σύνολο των οποίων είναι διαθέσιμο εδώ : https://poulantzas.gr/yliko/meleti-ananeosimes-piges-energeias-kai-chorotaxikos-schediasmos/.
Ο κ. Πέτρος Κόκκαλης, ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ και μέλος της κίνησης πολιτών «Κόσμος», υπογράμμισε ιδιαίτερα την αναγκαιότητα της ενεργειακής μετάβασης και περιέγραψε διεξοδικά τις μάχες που δίνονται στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σημειώνοντας ότι αυτό που χρειαζόμαστε είναι η πολιτική καινοτομία, τα νέα πολιτικά υποκείμενα που θα αναλάβουν να υλοποιήσουν τη μετάβαση. Εξέφρασε δε την αισιοδοξία ότι οι αντιστάσεις που παρατηρούνται από συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις (ΕΛΚ) είναι μάχη χαρακωμάτων, αφού όπως είπε «το κλίμα για το κλίμα έχει αλλάξει».
Από την πλευρά του ο κ. Νικόλας Φαραντούρης, καθηγητής της ευρωπαϊκής έδρας Jean Monnet στο Δίκαιο Ανταγωνισμού, Ενέργειας και Μεταφορών, στάθηκε ιδιαίτερα στο ζήτημα του δημοκρατικού και συμμετοχικού σχεδιασμού, υπογραμμίζοντας ότι αυτός αφορά και τα μικρά συμμετοχικά σχήματα, όπως οι ενεργειακές κοινότητες, αλλά και οι μεγάλες ιδιωτικές επενδύσεις.
Από τον κόσμο της τοπικής αυτοδιοίκησης, ο κ. Νικόλαος Κομηνέας, Δήμαρχος Αστυπάλαιας, παρουσίασε τις λανθασμένες αντιλήψεις που επικρατούσαν σε προηγούμενες περιόδους, ενώ ανέλυσε την πρότασή του για την Αστυπάλαια, την οποία υιοθετεί και η τοπική κοινωνία, τονίζοντας και εκείνος ιδιαίτερα τη σημασία της συμμετοχής των τοπικών κοινωνιών, όχι απλώς με την έκφραση γνώμης, αλλά με την ουσιαστική ανάληψη των ευθυνών διαχείρισης του τόπου τους, στα ενεργειακά ζητήματα, αλλά και σε άλλα, όπως λ.χ. η χρήση των υδάτων.
Εκπροσωπώντας την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία, η κ. Κωνσταντίνα Ντεμίρη, επισήμανε ότι οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι που αντιμετωπίζουμε έχουν δύο διαστάσεις, αφ’ ενός την κλιματική αλλαγή και αφ’ ετέρου την εξαφάνιση της βιοποικιλότητας, που είναι μάλιστα φαινόμενα αλληλένδετα. Τάχθηκε υπέρ ενός βιώσιμου μοντέλου ανάπτυξης των ΑΠΕ, που θα εξαιρεί τις περιοχές Natura και τις σημαντικές για τα πουλιά περιοχές και θα δίνει προτεραιότητα στην ανάπτυξη ΑΠΕ στο ήδη δομημένο περιβάλλον.
Από την δική του πλευρά, ο κ. Πέτρος Μαρκόπουλος, ηλεκτρολόγος μηχανικός και συνεργάτης φορέων όπως ο ΔΕΔΔΗΕ ή το Δίκτυο Αειφόρων Νησιών (ΔΑΦΝΗ), έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στις δυνατότητες που μας δίνουν οι νέες τεχνολογίες να υιοθετήσουμε έναν πιο αποκεντρωμένο και υπό προϋποθέσεις πιο δημοκρατικό ενεργειακό σχεδιασμό, πάντοτε με έμφαση και στην εξοικονόμηση και στην κοινωνική συμμετοχή.
Τέλος η κ. Ρένα Κλαμπατσέα, αναπληρώτρια καθηγήτριας ΕΜΠ και πρώην Γ.Γ. Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος, επισήμανε ότι τα ειδικά χωροταξικά σχέδια απέχουν πολύ από τον ολοκληρωμένο και δημοκρατικό σχεδιασμό και στηλίτευσε ιδιαίτερα τη «χωροταξία του μαρκαδόρου», όπως τη χαρακτήρισε, της δεκαετίας του ’80, στην οποία επιλέγονται μεγάλες περιοχές για τη χωροθέτηση ΑΠΕ, με μόνο κριτήριο την απόδοση του φυσικού στοιχείου (ήλιος αέρας). Αντίθετα, τάχθηκε υπέρ μιας πολυκριτηριακής προσέγγισης με βάση τις ιδιομορφίες των τόπων, στοιχεία της φέρουσας ικανότητας, τη δυνατότητα χωρικού σχεδιασμού από τα κάτω, την κλίμακα, το τοπίο και πολλές άλλες συνιστώσες.
Το βίντεο της εκδήλωσης :
Αναλυτικότερα, κάποια βασικά σημεία των τοποθετήσεων :
- Κατερίνα Σκιά, αρχιτέκτων μηχανικός/Think Bee
Σε μια περίοδο που η περιβαλλοντική προστασία δεν μπορεί να τίθεται από αμφισβήτηση, ο χωρικός σχεδιασμός βρίσκεται σε αναθεώρηση και οι κλιματικοί στόχοι θέτουν νέες προτεραιότητες στην κατεύθυνση της κλιματικής ουδετερότητας και απανθρακοποίησης, η αναγκαία συμπόρευση του ενεργειακού με τον χωρικό σχεδιασμό, η διαμόρφωση ενός ξεκάθαρου και ολοκληρωμένου πλαισίου ανάπτυξης των ΑΠΕ, που θα επιτυγχάνει τους κλιματικούς στόχους χωρίς να διακινδυνεύει το πολύτιμο ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον και τη βιοκλιματικότητα, είναι αναγκαία.
Στην κατεύθυνση αυτή από τη μελέτη προτείνεται να δοθεί προτεραιότητα στην ενεργειακή εξοικονόμηση, και η αξιοποίηση του αστικού περιβάλλοντος για την παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ, ώστε να απομειωθούν οι παρεμβάσεις στα φυσικά οικοσυστήματα, να ενισχυθούν από την πολιτεία οι θεσμοί συμμετοχής των πολιτών και των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης για την ενεργειακή μετάβαση, όπως είναι οι ενεργειακές κοινότητες, και να διαμορφωθεί ένα πιο ορθολογικό αδειοδοτικό περιβάλλον.
Το σημερινό χωροταξικό πλαίσιο είναι ζητούμενο να αναθεωρηθεί προς μια συνολικότερη αλλαγή κατεύθυνσης του σχεδιασμού, καθώς τα έργα ΑΠΕ δεν αποτελούν χωρικά σημειακές επεμβάσεις, αφού αλληλεπιδρούν με την οικονομία, την κοινωνία, το φυσικό περιβάλλον και το τοπίο, αλλά αποτελούν παρεμβάσεις μεγάλης κλίμακας που πρέπει να αξιολογούνται ως προς τις σωρευτικές τους επιπτώσεις.
Η χωροθέτηση τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο πρέπει να γίνεται στη βάση μιας ισορροπημένης κατανομής. Η διαμόρφωση κριτηρίων και η ανάδειξη βέλτιστων πρακτικών που θα συνυπολογίζουν την ένταξη των έργων ΑΠΕ στις εκάστοτε περιβαλλοντικές και κοινωνικές συνθήκες και στο τοπίο πρέπει να αποτελέσει υπόβαθρο, σε απόσταση από λογικές οριζόντιων προσεγγίσεων («παντού τα πάντα»), αλλά και γενικευτικών κανόνων που σχετίζονται π.χ. με τη μεγάλη ή τη μικρή κλίμακα των αιολικών πάρκων, με τη συγκέντρωση ή τη διάχυση των παρεμβάσεων, πρέπει να αναζητηθούν λύσεις για τις συγκεκριμένες κάθε φορά συνθήκες και γεωγραφίες.
Τα έργα θα πρέπει να κατευθύνονται με άξονα την πρόληψη, την άμβλυνση και την αποτροπή των επιπτώσεων της εγκατάστασής τους στο περιβάλλον, ενώ σημαντική παράμετρο αποτελεί η συνεχής πληροφόρηση, η διαφάνεια, η δυνατότητα συμμετοχής των πολιτών. Στο πλαίσιο αυτό προτείνεται η θέσπιση εναλλακτικών μοντέλων διαβούλευσης, με την ενεργό εμπλοκή των τοπικών φορέων και των πολιτών. Είναι εξαιρετικής σημασίας ο ρόλος του δημόσιου τομέα και της διοίκησης, η υποστήριξη αυτού του μετασχηματισμού δεν μπορεί να ολοκληρωθεί χωρίς την ενίσχυση των υπηρεσιών και τη διασφάλιση ενός ισχυρού ελεγκτικού μηχανισμού.
Σε ό,τι αφορά τέλος την περιβαλλοντική προστασία πρέπει άμεσα να ολοκληρωθούν οι ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες, τα σχέδια δράσης και τα προστατευτικά προεδρικά διατάγματα για τις προστατευόμενες περιοχές. Ο σχεδιασμός πρέπει να ελαχιστοποιεί τον κατακερματισμό και την αποσπασματική προσέγγιση, πρωτεύον κριτήριο οφείλει να είναι η διατήρηση της φύσης, τα οικολογικά κριτήρια πρέπει να προτάσσονται έναντι της υλοποίησης αναπτυξιακών έργων και, τέλος, ουσιαστική πρέπει να είναι η προστασία της γεωργικής γης, όπως επίσης και η ουσιαστική εφαρμογή της διαδικασίας δέουσας εκτίμησης σε συμμόρφωση με την ευρωπαϊκή νομοθεσία.
- Πέτρος Κόκκαλης, ευρωβουλευτής ΣΥΡΙΖΑ/κίνηση πολιτών «Κόσμος»
Είναι δεδομένο ότι πρέπει να προχωρήσουμε πολύ γρήγορα σε ένα μοντέλο οικονομίας και κοινωνίας χαμηλού άνθρακα. Βρισκόμαστε απέναντι σε ένα τρίπτυχο κρίσεων : Την υπερθέρμανση του πλανήτη, την πολύ εκτεταμένη ρύπανση (αέρια, κυρίως οφειλόμενη στην καύση ορυκτών καυσίμων, αλλά και λόγω των πλαστικών), καθώς και την εξαφάνιση της βιοποικιλότητας, με την ταχύτατη εξαφάνιση ειδών της χλωρίδας και πανίδας.
Η αλλαγή που καλούμαστε να κάνουμε πολύ γρήγορα, αποτελεσματικά και δίκαια, είναι κυρίως πολιτική, καθώς η τεχνολογία που χρειαζόμαστε για να εξασφαλίσουμε την κλιματική ουδετερότητα είναι εδώ, αλλά η καινοτομία που χρειαζόμαστε είναι και πολιτική, με νέα πολιτικά υποκείμενα που θα φέρουν σε πέρας αυτή τη μετάβαση, όχι μόνο ως ηθικό καθήκον απέναντι στις επόμενες γενιές, αλλά ως μία πραγματική δυνατότητα που έχουμε να προστατεύσουμε τον πλανήτη, αλλά και τη συνθήκη που επιτρέπει σε εμάς να ευημερούμε.
Πριν λίγες μέρες το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συμφώνησε με το Συμβούλιο των Αρχηγών της ΕΕ για τον κλιματικό νόμο, που είναι ένας οιονεί συνταγματικός νόμος που βάζει έναν περιβαλλοντικό στόχο μετρήσιμο σε βάθος 30 ετών, σε σχέση με τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, αλλά και άλλες δικλείδες (π.χ. δημιουργία επιστημονικού συμβουλίου κ.ά.). Δίνονται «μάχες χαρακωμάτων και οπισθοφυλακής», καθώς η επιστημονική κοινότητα – και η Αριστερά – θέτουν ως στόχο τη μείωση της εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα κατά 70%, τη στιγμή που το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα εμμένει στο 55% και αρνείται να πάει πέραν της Συμφωνίας των Παρισίων, συζητώντας για το στόχο του 1,5 βαθμού Κελσίου. Ωστόσο, η εξέλιξη της οικονομίας και της τεχνολογίας θα είναι τόσο ραγδαία που θα τους ξεπεράσουμε αυτούς τους στόχους, ενώ υπάρχει σε επίπεδο ΕΕ μια πολύ πλατιά συναίνεση που ξεκινάει από την Αριστερά, περιλαμβάνει τους Πράσινους, το Σοσιαλιστικό Κόμμα και τους Φιλελεύθερους, αλλά και ένα κομμάτι του ΕΛΚ, η οποία συναίνεση αντανακλά και τις κοινωνικές απαιτήσεις, αφού «το κλίμα για το κλίμα έχει αλλάξει».
Ειδικότερα στο ζήτημα της ενεργειακής μετάβασης, αυτή η μεγάλη αλλαγή πρέπει να βασιστεί σε μια πλατιά κοινωνική αποδοχή του κόσμου που θα την υλοποιήσει, που θα κάνει τις θυσίες, αλλά και θα απολαύσει τα αποτελέσματα ενός κόσμου με πολύ καλύτερη ποιότητα ζωής. Το κυριότερο και χρησιμότερο όπλο είναι ο συμμετοχικός σχεδιασμός, που αποτελεί εκτός των άλλων και βασική αρχή της Πράσινης Συμφωνίας και των στόχων του ΟΗΕ, αφού κεντρικός στόχος είναι να μην μείνει κανείς πίσω. Εξάλλου, το πετρέλαιο χρειάζεται εκτεταμένες επενδύσεις σε υποδομές, στοιχείο που έρχεται σε μεγάλη αντίθεση με τις δυνατότητες της τεχνολογίας να παράξουμε σε μικρές ποσότητες για ιδιόχρηση την ενέργεια που καταναλώνουμε.
Ειδικότερα για την Ελλάδα, καλούμαστε να διπλασιάσουμε την παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ. Ενώ έχουμε την πολιτική βούληση, έχουμε νέες τεχνολογίες, έχουμε νέα συνθήκη της αγοράς, λειτουργούμε με ένα πλαίσιο του 2008. Πρέπει πολύ σύντομα να αποκτήσουμε στην Ελλάδα κλιματικό νόμο και ένα νέο χωροταξικό με δύο παραμέτρους : Συμμετοχή της κοινωνίας όχι μόνο στα έσοδα, αλλά και στον σχεδιασμό και προστασία της βιοποικιλότητας. Έχουμε μια κυβέρνηση που έχει προτρέξει μέσα σε συνθήκες πανδημίας και περιορισμένες δυνατότητες του κοινοβουλίου να φέρει πολύ σημαντικά και κρίσιμα νομοσχέδια, αλλά καθυστερεί το νομοσχέδιο για τις ΑΠΕ, ενώ έχει αλλεργία στις διαδικασίες διαβούλευσης, όπως φάνηκε και στο σχεδιασμό για το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
- Νικόλας Φαραντούρης, καθηγητής της ευρωπαϊκής έδρας Jean Monnet στο Δίκαιο Ανταγωνισμού, Ενέργειας και Μεταφορών
Η μετάβαση σε ένα καθεστώς μηδενικών ρύπων είναι αδήριτη ανάγκη όχι μόνο για λόγους προστασίας του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας, αλλά και επειδή αυτό προβλέπεται από το θεσμικό πλαίσιο στο οποίο λειτουργεί η χώρα μας, διεθνές και ευρωπαϊκό. Οι πολιτικές ενέργειας και περιβάλλοντος είναι τομείς συντρέχουσας αρμοδιότητας της ΕΕ και των κρατών-μελών. Εκεί είναι που υπάρχουν περιθώρια εθνικής δράσης και διαφοροποίησης, εδώ φαίνεται και ποιες είναι οι διαφορές στις πολιτικές μας κατευθύνσεις. Στην Ελλάδα αυτό που παρατηρείται κυρίως είναι απουσία κοινωνικού διαλόγου και πληροφόρησης, που δημιουργεί συχνά τριβές στις τοπικές κοινωνίες, οι οποίες φυσικά διεκδικούν ένα χώρο για την ανάπτυξη και άλλων δραστηριοτήτων και για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και του τοπίου.
Ο χωρικός σχεδιασμός είναι άμεσα συνυφασμένος με τον ενεργειακό σχεδιασμό και πρέπει να συνυπολογίζει παράλληλα τις τοπικές ανάγκες, τον αναπτυξιακό σχεδιασμό, αλλά και την προστασία, τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος σε μια κατεύθυνση αειφορίας.
Οι ΑΠΕ δεν είναι κάτι καλό ούτε κακό, είναι κάτι απαραίτητο, ενώ σε σύγκριση με τα ορυκτά καύσιμα, όχι μόνο συμβάλλουν στην προστασία του περιβάλλοντος, αλλά ενισχύουν την ενεργειακή αυτονομία, προωθούν την εξοικονόμηση ενέργειας και δημιουργούν περισσότερες θέσεις εργασίας.
Σε σχέση με το πλαίσιο αδειοδότησης των ΑΠΕ, τα ειδικά πλαίσια (τουρισμού, βιομηχανίας κ.ο.κ.) είναι εκ των πραγμάτων μονοδιάστατα, αφού σχετίζονται με το εθνικό επίπεδο και την οργάνωση της μίας κατά περίπτωση δραστηριότητας. Αντίθετα, υποστηρίζω σθεναρά την άποψη που υπερασπίζεται την ειδική βαρύτητα του περιφερειακού σχεδιασμού έναντι των τομεακών προσεγγίσεων, ενώ θεωρώ αποσπασματικό τον τρόπο με τον οποίο τα έργα ΑΠΕ αδειοδοτούνται και εγκαθίστανται, πολλές φορές σε σύγκρουση με τις ιδιαιτερότητες των τοπικών συνθηκών.
Ειδικότερα, προτείνονται τρεις βασικοί άξονες για τη θεώρηση των ζητημάτων του χωροταξικού σχεδιασμού : Πρώτον, συμμετοχικότητα, με συμμετοχή όλων των στρωμάτων, των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και ούτω καθεξής, δεύτερον, δημοκρατικότητα και διαβούλευση με την τοπική κοινωνία και, τρίτον, τοπικότητα, δηλαδή να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες και οι τοπικοί θεσμοί. Αυτό γίνεται με έμφαση στη μικρομεσαία επιχειρηματικότητα, με αξιοποίηση του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς στο παραγωγικό μοντέλο, τοπικές πράσινες πρωτοβουλίες, αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων κάθε περιφέρειας και, φυσικά, ενίσχυση της τοπικότητας.
Υπάρχουν δύο σχολές σκέψης και πολιτικής. Η αποτυχημένη μη βιώσιμη σχολή προκρίνει μία πράσινη μετάβαση που θα σχεδιαστεί και θα υλοποιηθεί αποκλειστικά μέσω των αγορών με έμφαση σε φαραωνικά έργα διασυνδέσεων και ούτω καθεξής. Η προοδευτική και βιώσιμη απάντηση σ’ αυτό είναι «συμμετέχουμε όλοι και προστατεύονται οι πιο ευάλωτες ομάδες». Με αυτό επιδιώκουμε, πρώτον, ισότιμη πρόσβαση στα ενεργειακά προϊόντα, δεύτερον, προτεραιότητα στις ΑΠΕ, τρίτον, ανάπτυξη της κοινωνικής ιδιοκτησίας του ενεργειακού συστήματος προτάσσοντας έναν αποκεντρωμένο και δημοκρατικό τρόπο παραγωγής και διαχείρισης – συναφής εδώ ο εμβληματικός νόμος 4513/2018 για τις ενεργειακές κοινότητες.
Αυτό δεν σημαίνει ότι δαιμονοποιούμε τις μεγάλες επενδύσεις – αρκεί να τις δούμε πρώτα βέβαια, γιατί εξαγγέλλονται και δεν τις βλέπουμε – πάντοτε όμως με τοπικότητα και συμμετοχικότητα είναι προς όφελος και αυτών τούτων των επενδυτών.
Είναι αναγκαία η θέσπιση νέων εργαλείων περιφερειακού σχεδιασμού, όπως παραδείγματος χάρη ενός παρατηρητηρίου διάγνωσης και χαρτογράφησης περιφερειακών αναγκών.
- Νικόλαος Κομηνέας, Δήμαρχος Αστυπάλαιας
Το υπό ψήφιση σχέδιο της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου αποτελεί μια καταρχήν καλή πρόταση, την ίδια όμως στιγμή οι δασικοί χάρτες χαρακτηρίζουν τις εκτάσεις της Αστυπάλαιας ως χορτολιβαδικές και δασικές σε ποσοστό 90%, γεγονός που σημαίνει ότι οι εκτάσεις αυτές με βάση τη δασική νομοθεσία ουσιαστικά είναι στη διαχείριση του κράτους, χωρίς έκφραση γνώμης από τις τοπικές κοινωνίες, μετά και τον πρόσφατο νόμο Χατζηδάκη.
Σε ό,τι αφορά στην Αστυπάλαια, ως το 2030 δεν προβλέπεται διασύνδεση της Αστυπάλαιας, γεγονός που παρέχει σχετική ασφάλεια, ωστόσο η τάση μεταφοράς κεφαλαίων και επενδύσεων στον τομέα των καλωδίων θα οδηγήσει πολύ σύντομα σε πρόταση από ιδιωτικές εταιρίες να υπάρξει διασύνδεση της Αστυπάλαιας και των πέριξ νησιών. Υπενθυμίζεται ότι ο Δήμος έχει ενοικιάσει νησίδες το 2014 στην εταιρία «Κυκλαδικά Μελτέμια», καθώς τότε δεν είχαν καταλάβει, ούτε ο Δήμος ούτε οι πολίτες, τι σημαίνει αυτό, διότι κυριαρχούσε η αντίληψη ότι από τη στιγμή που μένει αλώβητη η Αστυπάλαια, δεν υπάρχει πρόβλημα να στηθούν βιομηχανικά πάρκα στις πέριξ νησίδες. Την περίοδο εκείνη για την τοποθέτηση των ανεμογεννητριών δεν λήφθηκε υπόψη η φέρουσα ικανότητα, πόσες θα τοποθετηθούν, σε ποιο σημείο, ύψος κλπ., αλλά αντίθετα οι άδειες δίνονταν σωρηδόν από τη ΡΑΕ.
Είναι σημαντικό να υπάρχει πρόταση, να υπάρχει θέση και όχι να εμφανίζεται – όπως τουλάχιστον παρουσιάζεται – ότι όποιος διαφωνεί προβάλει μόνο μια στείρα άρνηση. Η πρόταση αυτή είναι η δημιουργία αυτόνομων σταθμών παραγωγής στα μη διασυνδεδεμένα νησιά, που θα παράγουν ενέργεια για τις ανάγκες αυτών των νησιών και μόνο, μέσα από ένα υβριδικό σύστημα αποτελούμενο από ένα αιολικό, φωτοβολταϊκά και φυσικά μπαταρίες, ώστε να γίνεται διανομή στο νησί και μόνο. Αυτή η πρόταση εξάλλου μπόρεσε να ενώσει ως πεδίο σύγκλισης τις διαφορετικές απόψεις εντός της τοπικής κοινωνίας.
Η εμπλοκή της κοινωνίας είναι ο πιο κρίσιμος παράγοντας. Θα πρέπει να υπάρχει πρόταση, που θα έχει στο επίκεντρο τις ενεργειακές κοινότητες, ενώ η ανάμειξη και εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας θα πρέπει να γίνεται όχι μόνο με κατάθεση απόψεων, αλλά αυτή να διαχειριστεί τα θέματα του τόπου, μέσα από τη δημιουργία και ύπαρξη ενεργειακών κοινοτήτων και να αναλάβει τις τύχες του μέρους στο οποίο ζει, να γίνει κοινωνός όλων των θεμάτων και να επιλέγει κάθε φορά εκείνο το οποίο κρίνει ότι είναι σκόπιμο και συμφέρον για τον τόπο τώρα και στο διηνεκές.
Στην Αστυπάλαια υλοποιείται τέλος πρόγραμμα ως συνεργασία του ελληνικού Δημοσίου με την εταιρία Volkswagen που έχει σκοπό τη μείωση του στόλου των οχημάτων, μέσα από σειρά μέτρων (ηλεκτροκίνηση, αστική συγκοινωνία on demand, προώθηση του διαμοιρασμού αυτοκινήτων), με ταυτόχρονη παραγωγή της ενέργειας που απαιτείται για αυτές τις υπηρεσίες μέσω ανανεώσιμων πηγών, ώστε τελικά να μειώνεται το συνολικό αποτύπωμα.
- Κωνσταντίνα Ντεμίρη, υπεύθυνη πολιτικών της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρίας
Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις όπως η ΕΟΕ μιλούν για ορθή χωροθέτηση των ΑΠΕ και την ανάπτυξη των ΑΠΕ με σεβασμό στη βιοποικιλότητα. Χρειαζόμαστε υγιή και ανθεκτικά οικοσυστήματα – εξάλλου αυτά απορροφούν το 50% των ανθρωπογενών εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα – ενώ η απώλεια βιοποικιλότητας και η κλιματική αλλαγή είναι οι δύο κίνδυνοι που απειλούν τον πλανήτη και την ανθρωπότητα.
Ειδικά η Ελλάδα, ως ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα βιοποικιλότητας παγκοσμίως έχει αυξημένες ευθύνες και σε διεθνές επίπεδο, ενώ η πολύ μεγάλη σύγκρουση που παρατηρείται μεταξύ των πολιτικών για βιοποικιλότητα και την κλιματική κρίση μπορεί να αρθεί με κλειδί τον ορθό χωροταξικό σχεδιασμό.
Το ειδικό χωροταξικό για τις ΑΠΕ είναι παρωχημένο και ανεπαρκές – μάλιστα έχει συντελέσει στον έλεγχο της χώρας μας για μη συμμόρφωση με την κοινοτική νομοθεσία –, ενώ είναι πολύ μεγάλος ο αριθμός προσφυγών στο ΣτΕ, γεγονός που αποτυπώνει την εναντίωση όχι μόνο των τοπικών κοινωνιών, αλλά και των περιβαλλοντικών οργανώσεων και επιστημονικών φορέων.
Ως προς τις επιπτώσεις στα πουλιά, οι βασικότερες είναι η αυξημένη θνησιμότητα λόγω προσκρούσεων στους έλικες των ανεμογεννητριών, ο εκτοπισμός από πολύτιμα ενδιαιτήματα και η συναφής μείωση της αναπαραγωγικής επιτυχίας, η αύξηση της όχλησης, η αυξημένη πρόσβαση σε μέχρι πρότινος δυσπρόσιτες περιοχές, η επίπτωση φραγμού, καθώς οι ανεμογεννήτριες λειτουργούν ως τείχος που αναγκάζει τα πουλιά να κάνουν μεγάλους κύκλους κ.ά.
Ως χαρακτηριστικές περιπτώσεις επιζήμιου σχεδιασμού αναφέρονται η περιοχή του Έβρου, όπου ζει ο μαυρόγυπας, το Φραγκάκι στην Άνδρο, όπου ζει ο σπιζαετός, η Καρυστία στην Νότια Εύβοια, τα Άγραφα, όπου ζει το όρνιο, αλλά και οι νησίδες του Νοτίου Αιγαίου.
Υπάρχει σωρεία κακών πρακτικών, καθώς ακόμα και αποδεδειγμένα επικίνδυνες ανεμογεννήτριες συνεχίζουν να λειτουργούν, τα έργα σαλαμοποιούνται ώστε να εκφεύγουν των υποχρεώσεων υποβολής μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων και να μην αποτιμάται η σωρευτική τους επίδραση, ενώ συχνή είναι και η κακή ποιότητα των ΜΠΕ λόγω της απευθείας σχέσης των επενδυτών με τους μελετητές.
Οι προϋποθέσεις κατά την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία για μια συναινετική και δίκαιη μετάβαση είναι : Πρώτον, η δημοκρατική ανάπτυξη των ΑΠΕ, ώστε να είναι ελκυστικές και προσιτές οι οικιακές και μικρής κλίμακας εφαρμογές, το μίγμα των ΑΠΕ και η χωροθέτησή τους να μη βασίζονται αποκλειστικά σε οικονομικά κριτήρια, αλλά να συναξιολογούνται περιβαλλοντικές, κοινωνικές, αναπτυξιακές και άλλες παράμετροι και η διαδικασίες να διέπονται από διαφάνεια, συμμετοχικότητα και κοινωνική διαβούλευση. Δεύτερον, η προτεραιότητα στην ανάπτυξη των ΑΠΕ σε δομημένο χώρο και η έγκαιρη και ουσιαστική εμπλοκή των τοπικών κοινωνιών, για τις οποίες ανέφερε ότι είναι άδικη η ταμπέλα «not in my back yard». Τρίτον, η εξαίρεση από τη χωροθέτηση αιολικών σταθμών των περιοχών Natura και σημαντικών περιοχών για τα πουλιά. Τέταρτον, η αναστολή της αδειοδότησης όλων των έργων ΑΠΕ, μέχρι την αναθεώρηση του ειδικού χωροταξικού, η ολοκλήρωση των μελετών, η θεσμοθέτηση στόχων διατήρησης, η χρήση εργαλείων όπως η χαρτογράφηση ευαισθησίας και η προτεραιότητα σε μικρής κλίμακας εφαρμογές σε ήδη τροποποιημένη γη.
- Πέτρος Μαρκόπουλος, ηλεκτρολόγος μηχανικός
Το ενεργειακό σύστημα βρίσκεται σε φάση μετάβασης. Έχουμε μια μεγάλη εξέλιξη των τεχνολογιών της ενέργειας και των τηλεπικοινωνιών, η οποία φέρνει στο επίκεντρο τον πολίτη, τον καταναλωτή και το τοπικό επίπεδο. Έχουμε πλέον πρόσβαση σε πληροφορίες που αφορούν την κατανάλωση και το ενεργειακό μας προφίλ, έχουμε σχετικά φθηνή πρόσβαση σε διεσπαρμένες πηγές ενέργειας, βλέπουμε να εγκαθιστούνται ΑΠΕ σε στέγες σε βιοτεχνίες και σπίτια, έχουμε κτίρια μηδενικής κατανάλωσης, αποθήκευση ενέργειας και δυνατότητα πλήρους αυτονόμησης ενός καταναλωτή, βλέπουμε τα ηλεκτρικά οχήματα να μπαίνουν στη ζωή μας, αλλά και ακόμα πιο καινοτόμα σχήματα, όπως η λειτουργία αποκεντρωμένων τοπικών αγορών ενέργειας, με διάφορες καινοτομίες όπως οι blockchain τεχνολογίες κ.λπ. Βλέπουμε λοιπόν μια μετάβαση από την παραδοσιακή καθετοποιημένη δομή σε μια τελείως αντίθετη διαδικασία σε ένα πολύ πιο αποκεντρωμένο, αποδοτικό, βιώσιμο και, υπό όρους, πολύ πιο δημοκρατικό σύστημα.
Η χωροταξική διάσταση είναι πάρα πολύ σπουδαία και θα εστιάσω σε εννιά σημεία:
1ον. Τοπικός ενεργειακός σχεδιασμός. Πρέπει να κατοχυρωθούν θεσμικά τα σχέδια δράσης από την Τοπική Κοινότητα σε περιφερειακό και δημοτικό επίπεδο.
2ον. Πρέπει να ενισχυθούν τα επιχειρηματικά σχήματα που περιλαμβάνουν την συνεπένδυση, τη συνυλοποίηση και το ενισχυμένο τοπικό όφελος, όπως οι ενεργειακές κοινότητες. Έχουμε εξαιρετικό θεσμικό πλαίσιο, αλλά λείπουν τα εργαλεία που θα δώσουν την προώθηση που χρειάζεται, προκειμένου η μικρομεσαία επιχειρηματικότητα και η τοπική κοινωνία να παίξουν ρόλο στην ενεργειακή αγορά.
3ον. Υπάρχει προβληματισμός –και είναι εύλογος– για τις μεγάλες εγκαταστάσεις, αλλά οι τοπικές κοινωνίες είναι ανοιχτές στην κάλυψη τοπικών αναγκών και την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας. Υπάρχουν όμως επιπτώσεις όταν ξεπερνάται η φέρουσα ικανότητα. Και η εξειδίκευση του χωροταξικού πρέπει να παίρνει υπόψη τον νησιωτικό χώρο και τις διαφοροποιήσεις που υπάρχουν στα επιμέρους νησιά.
4ον. Το ζήτημα της συμμετοχής είναι πολύ βασικό. Υπάρχουν πλέον και τα εργαλεία, ακόμα και τεχνολογίες augmented reality για να έχουμε ουσιαστική συμμετοχή των ντόπιων. Πρέπει να ακούσουμε τις ανάγκες των νησιών, ενώ απαιτείται η εμπλοκή τους στην ολοκληρωμένη διαχείριση των υποδομών (διαχείριση υδάτων, απορρίμματα κ.λπ.).
5ον. Ενσωμάτωση των υφιστάμενων έργων σε έναν εύκολα προσβάσιμο ψηφιακό χάρτη. Δεν είναι δυνατόν να ψάχνει η τοπική αυτοδιοίκηση στη Διαύγεια για να μάθει τις άδειες στην περιοχή τους ή σε δύσχρηστα εργαλεία.
6ον. Διαδικασία κατεύθυνσης για την επιλογή εκτάσεων. Ήδη παρατηρούνται ζητήματα επικάλυψης των αιτήσεων. Πρέπει να γίνεται από την τοπική κοινωνία η επιλογή των θέσεων όπου κρίνεται σκόπιμο να τοποθετηθεί η χ ή ψ τεχνολογία.
7ον. Εισαγωγή νέας τεχνολογίας στις ανεμογεννήτριες σε υφιστάμενες εγκαταστάσεις, με πολλαπλάσια αποδοτικότητα.
8ον. Η επιτάχυνση της αδειοδοτικής διαδικασίας είναι θετικό βήμα, αλλά είναι απαραίτητη η αντίστοιχη ενίσχυση των ελεγκτικών μηχανισμών του Δημοσίου
9ον. Σημαντική παραμένει η εξοικονόμηση και η αυτοπαραγωγή. Ισχύει αυτό που λέγεται ότι «πιο πράσινη κιλοβατώρα είναι αυτή που δεν καταναλώνεται». Πρέπει να δοθούν κίνητρα για εξοικονόμηση, ενώ η αυτοπαραγωγή γλιτώνει μεγάλες επενδύσεις στα δίκτυα.
- Ρένα Κλαμπατσέα, αναπληρώτρια καθηγήτρια ΕΜΠ και πρώην ΓΓ Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος
Μπορούμε να προωθήσουμε τις ΑΠΕ και να πιάσουμε τους στόχους που σχετίζονται με το κλίμα, αλλά να μην το κάνουμε μονοδιάστατα. Είναι εξαιρετικά κρίσιμο να συζητηθεί πολύ σοβαρά τι χωροταξικό σχεδιασμό χρειαζόμαστε. Θα πρέπει να είμαστε και αρκετά αυστηροί σε σχέση με τη χρήση του συστήματος χωρικού σχεδιασμού που έχουμε στη χώρα και τον τρόπο που αυτός παράγεται. Κατά πόσο αυτός βασίζεται σε έναν τρόπο πραγματικά δημοκρατικό, ώστε οι τοπικές κοινωνίες να εκφράζουν τις επιθυμίες τους και να συμμετέχουν στον αναπτυξιακό σχεδιασμό;
Στην Ελλάδα έχουμε επιλέξει μια τομεακή από τα πάνω προσέγγιση για να μπορούμε να χωροθετούμε διάφορες δραστηριότητες. Αυτός θα έλεγε κανείς ότι είναι ένας πολύ ευθύς τρόπος, ώστε από το εθνικό επίπεδο να φτάσουμε στο επίπεδο της χωροθέτησης του έργου. Αυτά ισχύον και για το ειδικό χωροταξικό πλαίσιο των ΑΠΕ.
Αυτό που φαίνεται από τη διαδικασία παραγωγής του χωροταξικού σχεδιασμού, είναι ότι κάτι τέτοιο δεν είναι αποτελεσματικό. Ο χωροταξικός σχεδιασμός καλείται να παίξει το ρόλο ενός μαέστρου, ο οποίος δεν πρέπει να ξεχάσει μερικά πολύ κρίσιμα : Οικονομία, κοινωνία, περιβάλλον και πολιτισμός – οι πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης.
Μέσα από τη διαδικασία του χωρικού σχεδιασμού, ένας δρόμος είναι το από τα πάνω προς τα κάτω. Ο ακριβώς αντίστροφος δρόμος λέει ότι σχεδιάζουμε συμμετέχοντας από τα κάτω και με μία διάδραση με τους κεντρικούς στόχους προσπαθούμε να πιάσουμε το στόχο του χωρικού σχεδιασμού.
Τα ειδικά χωροταξικά είναι μακριά από τον ολοκληρωμένο και τον δημοκρατικό σχεδιασμό.
Η χωροταξία του μαρκαδόρου της δεκαετίας του ‘80 με μόνο κριτήριο την απόδοση του φυσικού στοιχείου (ήλιος αέρας) δεν πρόκειται να επιτρέψει στον χωροταξικό σχεδιασμό να καταφέρει να φτάσει στο σημείο ώστε να υλοποιηθούν οι στόχοι.
Προκρίνεται μια πολυκριτηριακή προσέγγιση από τις ιδιομορφίες των τόπων, στοιχεία της φέρουσας ικανότητας, της δυνατότητας του χωρικού σχεδιασμού από τα κάτω, την κλίμακα, το τοπίο και πολλές άλλες συνιστώσες, που φτιάχνουν το υπόβαθρο χάραξης των βασικών κατευθύνσεων που θα υλοποιηθούν περιφερειακά, αλλά και τοπικά.
Όχι μόνο να εισάγουμε έναν δίκαιο τρόπο μετάβασης, αλλά και έναν δημοκρατικό χωρικό σχεδιασμό. Εκ των προτέρων και όχι εκ των υστέρων θα μπορεί πράγματι να αφουγκράζεται τις τοπικές ανάγκες, να εκπαιδεύει τοπικές κοινωνίες για τις ΑΠΕ και σειρά δραστηριοτήτων.
Παλιότερα πίστευα ότι η χωροταξία μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, ίσως ο κόσμος να μπορέσει να αλλάξει τη χωροταξία και τη θεώρηση που έχει πάει τα ζητήματα του χωρικού σχεδιασμού στην Ελλάδα του ‘50 και του ‘60. Χωρίς δημοκρατία, συμμετοχή και διαφάνεια, με την άποψη «επιτρέπονται παντού τα πάντα». Είναι εξαιρετικά σοβαρό ζήτημα που ειδικά για τις ΑΠΕ μπορεί να καταλήξει σε μια λογική «πουθενά και τίποτα».
Το δίλημμα περιβάλλον vs περιβάλλον δεν πρέπει να αφεθεί στην τύχη του. Η πράσινη ενέργεια και η βιοποικιλότητα αποτελούν συνιστώσες πολύ κρίσιμες για τον χωρικό, αναπτυξιακό, κοινωνικό, οικονομικό σχεδιασμό.