17 Φεβρουαρίου 2014, Πολυχώρος Ανοιχτής Πόλης, Αθήνα
ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΑΡΑΔΟΞΟ: ΜΜΕ, social media και πολιτικές διαχείρισης της πληροφορίαςστην ψηφιακή εποχή
8 Απριλίου 2014, Πολυχώρος Ανοιχτής Πόλης, Αθήνα
Η ΓΝΩΣΗ ΣΤΟ ΛΑΒΥΡΙΝΘΟ ΤΗΣ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ:Η ιδιαιτερότητα των διανοητικών κοινών αγαθών και οι διαδικασίες ομότιμης παραγωγής (P2P)
Σε συνέχεια του πρώτου σεμιναρίου του κύκλου με θέμα «Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕΩΝ: Ο ρόλος ατόμων και συλλογικοτήτων ενάντια στο ψηφιακό πανόπτικο», το Ινστιτούτο διοργάνωσε δύο επιπλέον σεμινάρια, επιδιώκοντας την ανάδειξη των βασικών παραμέτρων που καταδεικνύουν την ανάγκη επανεξέτασης του ψηφιακού κόσμου υπό το πρίσμα των Κοινών Αγαθών. Όλες οι εκδηλώσεις, που φιλοξενήθηκαν στον Πολυχώρο της Ανοιχτής Πόλης, μαγνητοσκοπήθηκαν και τα βίντεο των ομιλιών βρίσκονται στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου.
i)ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΑΡΑΔΟΞΟ: ΜΜΕ, social media και πολιτικές διαχείρισης της πληροφορίαςστην ψηφιακή εποχή
Η δεύτερη εκδήλωση του κύκλου εστίασε στο λεγόμενο «δημοσιογραφικό παράδοξο» της ψηφιακής εποχής. Ενώ η πληροφορία αφθονεί, τα ΜΜΕ παραλύουν και αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στο ρόλο τους. Τη στιγμή που οι πολίτες για πρώτη φορά έχουν στη διάθεσή τους τα τεχνολογικά μέσα προκειμένου να εκφράσουν τη γνώμη τους ελεύθερα, επαγγελματίες δημοσιογράφοι στην Ευρώπη, και όχι μόνο, υφίστανται βίαιες επιθέσεις, μηνύσεις και περιορισμούς στη δουλειά τους ή συμβιβάζονται με την εξυπηρέτηση των επιχειρηματικών και πολιτικών συμφερόντων που ελέγχουν τα ΜΜΕ.
Η δυσλειτουργία των ΜΜΕ και η δυσκολία τους να παίξουν έναν ενισχυτικό για τη δημοκρατία ρόλο, συνιστούν ευρύτερο φαινόμενο. Ωστόσο, στην Ελλάδα γεγονότα όπως το πραξικοπηματικό κλείσιμο της ΕΡΤ και η ασφυκτική σύνδεση των κατεστημένων ΜΜΕ με επιχειρηματικά και τραπεζικά συμφέροντα, οδηγεί στην απονομιμοποίηση τους σε πρωτοφανή έκταση. Η επανεξέταση του επιχειρηματικού πλαισίου εντός του οποίου λειτουργούν συνδέεται πλέον με την ίδια την ποιότητα της δημοκρατίας.
Τα social media και η σχέση τους με τα παραπάνω συνιστούν ισχυρή μεταβλητή κατανόησης, που έχει να κάνει τόσο με όρους επικοινωνίας και συμμετοχής, όσο και με όρους πολιτικής οικονομίας και σχέσεων εξουσίας. Ωστόσο, οι δυνατότητες που δημιουργούνται από την πρόσβαση στην πληροφόρηση, παρεμποδίζονται από διάφορα, σύνθετα, τεχνικά και νομικά εμπόδια αλλά και οργανωμένα συμφέροντα. Το δικαίωμα πρόσβασης στην πληροφόρηση συναρτάται σε μεγάλο βαθμό με την απροθυμία των κυβερνήσεων να θεσπίσουν νόμους για τη διαφάνεια και την απρόσκοπτη πρόσβαση στη γνώση, αλλά και με την πίεση των πολιτών να διεκδικήσουν καλύτερες συνθήκες πρόσβασης, ανοιχτό δημόσιο διάλογο και λογοδοσία.
Το παραπάνω πλαίσιο θέτει νέα ζητήματα προς συζήτηση και εγείρει ερωτήματα όπως: Ποιές είναι οι διαφορές και ποιές οι ομοιότητες της ελληνικής περίπτωσης ως προς την ελευθερία ΜΜΕ και δημοσιογράφων σε σχέση με τον ευρωπαϊκό χώρο; Ποιά η σχέση μεταξύ πολιτικών ασφαλείας και ελευθερίας του τύπου; Ποια η σχέση μεταξύ ΜΜΕ και social media; Ποια τα όρια της λεγόμενης «δημοσιογραφίας των πολιτών»; Πως χρηματοδοτείται το δημοσιογραφικό προϊόν και σε ποιον ανήκει; Ποια η αξία και η υπεραξία της συλλογικής εργασίας και ποια της μεμονωμένης παραγωγής στο καινούργιο δημοσιογραφικό πεδίο; Απαντήσεις επεδίωξαν να δώσουν οι εισηγητές που παραβρέθηκαν στο σεμινάριο: Ματθαίος Τσιμιτάκης(δημοσιογράφος), Κορίνα Πατέλη (πρώηνεπίκουρη καθηγήτρια επικοινωνίας και πολιτικών διαδικτύου, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου) και ο Νίκος Σμυρναίος(καθηγητής πολιτικής οικονομίας των ΜΜΕ και του Διαδικτύου, Universite Toulouse 3) ο οποίος παρενέβη μέσω ίντερνετ. Τη συζήτηση συντόνισε ο δημοσιογράφος Γιώργος Κυρίτσης.
Όλοι οι ομιλητές επικέντρωσαν στην κρίση των ΜΜΕ και την ανάδυση του διαδικτύου ως καταλυτικού παράγοντα διαμόρφωσης του δημόσιου λόγου, υποστηρίζοντας ότι αν η Αριστερά θέλει να αρθρώσει πολιτικό λόγο για το ζήτημα των δεδομένων και των πληροφοριών –από τα εργαλεία παραγωγής τους (λογισμικό) έως τη διαχείρισή τους σε ιδιωτικό ή δημόσιο επίπεδο (ιδιωτικότητα-επιτήρηση, ουδετερότητα του διαδικτύου, κατακράτηση δεδομένων από εταιρείες και οργανισμούς)- πρέπει να καταλάβει το πως αλλάζει το πεδίο της δημοσιότητας και γιατί τα παραδοσιακά ΜΜΕ καταρρέουν.
Ο Νίκος Σμυρναίος υποστήριξε ότι: «Η πολιτική σημασία της εύρυθμης λειτουργίας του δημόσιου χώρου στο πλαίσιο της αστικής δημοκρατίας έγκειται στο γεγονός ότι σε αυτόν λαμβάνει χώρα η διαπάλη ιδεών και επιχειρημάτων σχετικά με τα κοινά. Μέσω αυτής της διαπάλης κατασταλάζει και αποκρυσταλλώνεται και η “κοινή γνώμη”, δηλαδή μια σειρά κυρίαρχων πεποιθήσεων και αναπαραστάσεων σχετικά με το κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό γίγνεσθαι η οποία, θεωρητικά, συμπίπτει με την δημοκρατική αντιπροσώπευση της πλειοψηφίας». Τα ΜΜΕ παίξανε καταλυτικό ρόλο στην εδραίωση και την επικύρωση της αστικής ηγεμονίας στην ιστορική της εξέλιξη, όμως σήμερα βρισκόμαστε μπροστά σε πρωτόγνωρα προβλήματα. Το διαδίκτυο εμφανίζεται σαν υπερδομή με διαχωρικά και παγκόσμια οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά τα οποία αποφεύγουμε να ερμηνεύσουμε όταν μιλάμε για δικαιώματα, όπως αυτό της ελευθερίας του λόγου.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι η ενημέρωση αποτελεί μια σημαντική χρήση του νέου Μέσου, μήπως όμως δίπλα στην ψυχαγωγία, την επικοινωνία και την αναζήτηση πληροφοριών, είναι δευτερεύουσα; Ο Ν. Σμυρναίος έδειξε ότι υπάρχει ένα σχετικό χάσμα ανάμεσα σε διαφορετικές πληθυσμιακές ομάδες. Ενώ οι νέοι των μεσοστρωμάτων και των αστικών κέντρων, υψηλού μορφωτικού επιπέδου, λαμβάνουν συνεχή ενημέρωση μέσω του διαδικτύου και από πολλές πηγές, οι μεγαλύτεροι, χαμηλότερης μόρφωσης σε ημιαστικές και αγροτικές περιοχές, είναι προσκολλημένοι στην τηλεόραση και την ολοένα χαμηλότερη ποιότητα που προσφέρει, ούσα σε κρίση. «Παρατηρείται λοιπόν ένα φαινόμενο “θρυμματισμού” της δημόσιας σφαίρας, με κομμάτια του πληθυσμού να αναφέρονται σε εντελώς διαφορετικές μηντιακές αφηγήσεις και κατ’ επέκταση σε αντικρουόμενες πολλές φορές όψεις ή εκδοχές», είπε ο Ν. Σμυρναίος. Ο θρυμματισμός έχει άμεση αντανάκλαση στη διαδικασία παραγωγής των ειδήσεων. Αν η ποικιλομορφία είναι ο κανόνας στο Διαδίκτυο, η πηγή χρηματοδότησης καθορίζει την ποιότητά της. Αυτό ίσως εξηγεί γιατί πολλοί ιστότοποι λειτουργούν με συνθήκες εργασιακής γαλέρας, επιτείνοντας το πρόβλημα του «διαδικτυακού πληθωρισμού», την ακατάσχετη αναπαραγωγή των ίδιων ειδήσεων.
Το πρόβλημα της πολιτικής οικονομίας του Μέσου έθιξε η Κορίνα Πατέλη. Έδειξε ότι το μεγαλύτερο τμήμα της υπεραξίας που παράγεται από την εργασία που καταθέτουμε στην ιδιωτική και δημόσια ψηφιακή επικοινωνία μας συγκεντρώνεται και κεφαλαιοποιείται από τα δίκτυα που μας προσφέρουν τη σχετική υπηρεσία, μέσω της εκμετάλλευσης των δεδομένων. Άσκησε κριτική στην Αριστερά ως προς το ότι δεν έθεσε επιτακτικά τα θέματα της οικονομίας των Μέσων, επιμένοντας ότι είναι ανάγκη να το κάνει, όχι μόνο για λόγους δημοκρατίας, αλλά και γιατί το διαδίκτυο θέτει σοβαρότερα προβλήματα σε σχέση με τις εθνικές βιομηχανίες ΜΜΕ.
Ο θρυμματισμός της δημόσιας σφαίρας ή, ορθότερα, η αμφισβήτηση του καθεστώτος αληθείας συνδέεται με τις συμμετοχικές πρακτικές οι οποίες δείχνουν να εκδημοκρατίζουν τη δημόσια έκφραση σε ένα πρώτο επίπεδο. Πρόκειται για μια διαρκή ένταση ανάμεσα σε ανταγωνιστικές αφηγήσεις που συντίθενται από διαφορετικούς οικονομικούς και κοινωνικούς σχηματισμούς (συγγραφείς) κόντρα και στα ίδια τα δίκτυα τα οποία έχουν φτιαχτεί για να φιλοξενήσουν την ιδεολογική, κοινωνική και αισθητική αντίληψη των δημιουργών τους.
Ο Ματθαίος Τσιμιτάκης υποστήριξε ότι το κλειδί είναι ο συλλογικός αφηγητής που εργάζεται για να συνθέσει την ανταγωνιστική αφήγηση. Από τον Δεκέμβρη του 2008 μέχρι την Αραβική Άνοιξη και από το Occupy μέχρι την Ουκρανία, παρατηρούμε ότι όταν αυτή η διαδικασία κινείται στη βάση ενός συναισθήματος (αγανάκτηση) καταφέρνοντας τελικά να παραγάγει νόημα, χρειάζεται να συναντήσει στην κοινωνία τους κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες που θα το επικυρώσουν, ώστε να συγκροτηθεί το νέο καθεστώς αλήθειας. Στην Ελλάδα η ύπαρξη της Αριστεράς ήταν καταλυτική ώστε να διαμορφωθεί το αφήγημα της αντίστασης στον νεοφιλελευθερισμό, στην Αίγυπτο όμως το σύστημα επέστρεψε στην πρότερη κατάσταση, ενώ στην Ουκρανία ο ίδιος μηχανισμός χειραγωγήθηκε τελικά από την Ακροδεξιά.
Όλες οι ομιλίες βρίσκονται στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς.
ii)Η ΓΝΩΣΗ ΣΤΟ ΛΑΒΥΡΙΝΘΟ ΤΗΣ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ:Η ιδιαιτερότητα των διανοητικών Kοινών Aγαθών και οι διαδικασίες ομότιμης παραγωγής (P2P)
Το δικαίωμα πρόσβασης στη γνώση και την πληροφορία συνιστά προϋπόθεση για τη συνεχή επιμόρφωση του ευρύτερου πληθυσμού και των επαγγελματιών, για την ενίσχυση της πολιτισμικής πολυμορφίας και τη διατήρηση της ιστορικής και συλλογικής μνήμης. Ενισχύει τη συμμετοχή των πολιτών στα πολιτικά πράγματα και τις δημοκρατικές διαδικασίες, αυξάνοντας την αξιοπιστία των πολιτικών και νομοθετικών θεσμών και στέκεται εμπόδιο σε φαινόμενα λόμπινγκ και διαφθοράς. Ωστόσο, οι δυνατότητες που δημιουργούνται από την πρόσβαση στη γνώση παρεμποδίζονται από διάφορα σύνθετα, τεχνικά και νομικά εμπόδια, αλλά και οργανωμένα συμφέροντα, με διαρκώς αυξανόμενη ένταση. Πρόκειται για μία νέου τύπου «περίφραξη» με τεράστιο κοινωνικό κόστος και αντίστοιχο κέρδος για αυτούς που την επιδιώκουν, καθώς το επίκεντρο της δημιουργίας πλούτου μετακινείται πλέον στο διανοητικό κεφάλαιο
Την ίδια στιγμή, οι δυνατότητες των τεχνολογιών διαμοιρασμού που για πρώτη φορά έχει η ανθρωπότητα στη διάθεσή της, καθώς και οι διαδικασίες Oμότιμης Παραγωγής (P2P) που διαρκώς διευρύνονται και εφαρμόζονται σε νέα πεδία, αποδεικνύονται εξαιρετικά αποτελεσματικές και γόνιμες. Το δικαίωμα πρόσβασης στην πληροφόρηση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την προθυμία των κυβερνήσεων να θεσπίσουν νόμους για τη διαφάνεια και την απρόσκοπτη πρόσβαση στη γνώση, αλλά και από την πίεση των πολιτών να διεκδικήσουν συνθήκες πρόσβασης, ανοιχτό δημόσιο διάλογο και λογοδοσία.
Ποικίλα ερωτήματα προκύπτουν από τα παραπάνω: Πώς μπορούν τα δικαιώματα των πνευματικών δημιουργών να διασφαλίζονται χωρίς να παρεμποδίζεται η πολιτιστική και επιστημονική πρόοδος και ανταλλαγή γνώσης; Τί ρόλο μπορεί να παίξει η Ομότιμη Παραγωγή στη μεταρρύθμιση των πνευματικών δικαιωμάτων; Ποιές είναι οι προκλήσεις για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, την κοινωνία πολιτών και τους υπερμάχους της ανοιχτής πρόσβασης; Απαντήσεις επεδίωξαν να δώσουν οι εισηγητές της εκδήλωσης Βασίλης Κωστάκης (δρ. Πολιτικής Oικονομίας, συνεργάτης P2PFoundation και ιδρυτής του P2PLab), Αντώνης Μπρούμας (νομικός, Δίκτυο για την Ψηφιακή Απελευθέρωση dln.gr), Μιχάλης Παναγιωτάκης (Τμήμα Ψηφιακής Πολιτικής ΣΥΡΙΖΑ, δημοσιογράφος, webmaster εφημερίδας ΗΑυγή). Τη συζήτηση συντόνισε ηΔώρα Κοτσακά (δρ πολιτικής κοινωνιολογίας).
Κοινό σημείο των τοποθετήσεων αποτέλεσε η παραδοχή ότι αν πρώτη ύλη εκμετάλλευσης για τις δικτυακές καπιταλιστικές επιχειρήσεις είναι τα δεδομένα μας, τότε πρέπει να κατανοήσουμε τη σχέση τους με τις πληροφορίες, τη γνώση, το νόημα και το αφήγημα σε νέο πλαίσιο. Όλοι οι θεσμοί που εγγυώνται την παραγωγή και το μοίρασμά τους περνάνε κρίση: η καταστροφή του νοήματος βρίσκεται στην καρδιά αυτής της νέας μορφής καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Από την άλλη, οι συνεργατικές δομές, όπως τα δίκτυα Peer2Peer, ανιχνεύουν ένα νέο δρόμο οργάνωσής τους. Η κατανόηση αυτού του μηχανισμού μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε τι είδους θεσμούς πρέπει να παραγάγουμε στο άμεσο μέλλον.
Ο Βασίλης Κωστάκης επεδίωξε να ορίσει το Oμότιμο κίνημα, περιγράφοντάς το ως ένα κίνημα που επιδιώκει να δημιουργήσει τον κόσμο που θέλει μέσα στον κόσμο που θέλει να ξεπεράσει. Έχει ως αντικείμενο την παραγωγή γνώσης, πληροφορίας και πολιτισμού, αξιοποιώντας τις νέες τεχνολογικές δυνατότητες που δίνονται και έχουν οδηγήσει σε αυτό που ονομάστηκε κοινωνικό διαδίκτυο ή web2, μετατρέποντας τους απλούς χρήστες σε εν δυνάμει παραγωγούς πληροφορίας. Υποστήριξε ότι τα παραπάνω στα χέρια των κοινοτήτων συνιστούν εργαλείο χειραφέτησης, ενώ υπό τον έλεγχο ορισμένων κυβερνήσεων και εταιρειών μετατρέπονται σε εργαλείο χειραγώγησης, ελέγχου και οικονομικής εκμετάλλευσης. Στη συνέχεια περιέγραψε διαφορετικά μοντέλα παραγωγής πληροφορίας, τα οποία αναπτύσσονται εντός των νέων τεχνολογικών πλαισίων, υποστηρίζοντας ότι το μόνο μεταξύ αυτών που δεν προσανατολίζεται στη μεγιστοποίηση του χρηματικού κέρδους, αλλά στο κοινωνικό όφελος είναι αυτό που συνδέεται με το Oμότιμο κίνημα. Έκλεισε την εισήγησή του τονίζοντας ότι οτιδήποτε είναι «ελαφρύ» όπως η γνώση, θα πρέπει να παγκοσμιοποιείται, ενώ ότι είναι «βαρύ» όπως ο απαιτούμενος εξοπλισμός παραμένει σε τοπικό πλαίσιο.
Ο Αντώνης Μπρούμας εστίασε στη σχέση της Ομότιμης Παραγωγής με τη θεωρία των Κοινών Αγαθών και ιδιαίτερα των Διανοητικών Κοινών, καθώς και στην καθοριστική σημασία των τεχνολογικών εξελίξεων ως προς τις δυναμικές που τα τελευταία αναπτύσσουν. Περιέγραψε μία νέα νομική οικολογία, η οποία είναι απαραίτητο να εξελιχθεί στη βάση νέων αδειών, προκειμένου να μπορέσει να θωρακιστεί αυτός ο νέος πόρος των Διανοητικών Κοινών που παράγεται Ομότιμα. Συνέδεσε αυτή την προσπάθεια με τους αγώνες που γίνονται με όλο και μεγαλύτερη ένταση σε όλο τον κόσμο με σκοπό την προστασία Κοινών Αγαθών όπως η γη, το νερό, ή οι σπόροι. Στη συνέχεια αναφέρθηκε συγκεκριμένα σε ομάδες και προσπάθειες που κάνουν πράξη την παραγωγή διανοητικών κοινών με ομότιμο τρόπο, τόσο στην Ελλάδα (πχ fablabs), όσο και διεθνώς (πχ Wikipedia, Linux). Οι αντιφάσεις του πληροφοριακού καπιταλισμού αποτελούν βασική αιτία της έκρηξης που σημειώνουν τα τελευταία χρόνια τα Διανοητικά Κοινά. Το καπιταλιστικό κεφάλαιο μετατοπίζει πλέον το κέντρο βάρους του στο άυλο κεφάλαιο. Αυτή η εξέλιξη συνοδεύεται από μεγαλύτερη ένταση και διεύρυνση των περιφράξεων στη γνώση, την πληροφορία και τον πολιτισμό, την ίδια στιγμή που η πρόσβαση των χρηστών αυξάνεται, για πρώτη φορά στην ιστορία σε τέτοιο βαθμό, εξαιτίας των τεχνολογικών δυνατοτήτων που δίνονται.
Ο Μιχάλης Παναγιωτάκης συμπύκνωσε τη θέση του λέγοντας ότι «η διασφάλιση των δικαιωμάτων των πνευματικών δημιουργών, με την τρέχουσα ιδιοκτησιακή έννοια, είναι αντιθετική με την ανταλλαγή της γνώσης και σίγουρα με την επιστημονική πρόοδο». Υποστήριξε ότιη συζήτηση γύρω από τα Ψηφιακά Κοινά, την Ψηφιακή Ομότιμη Παραγωγή και την Γνωσιακή Οικονομία, αναγκαστικά γίνεται σήμερα καθολικότερη, ξεπερνώντας την πληροφορική. Η Γνωσιακή, Άυλη Οικονομία αποικίζει την υλική, οι μέθοδοι της Ομότιμης Παραγωγής αποκτούν δυνατότητα διείσδυσης στη «χειροπιαστή παραγωγή» (ενδεικτικά: το κίνημα του open hardware και της τριδιάστατης εκτύπωσης). Ως εκ τούτου, το θέμα της Ομότιμης Παραγωγής, όπως συμβαίνει εδώ και καιρό με τα πνευματικά δικαιώματα, ξεφεύγει από ένα τεχνοφιλικό περιθώριο και αφορά τον πυρήνα της παραγωγικής διαδικασίας.
Στη συνέχεια, εντόπισε τα κοινά σημεία μεταξύ της κουλτούρας της Ομότιμης Παραγωγής με αυτή της αλληλεγγύης και υποστήριξε ότι η Ομότιμη Παραγωγή συνιστά προϋπόθεση για την Οικονομία των Αναγκών και πρέπει να υπαχθεί σε αυτήν. Το P2P αμφισβητεί δυνητικά τρεις από τους αξιακούς πυλώνες της καπιταλιστικής παραγωγής:τις σχέσεις ιδιοκτησίας,την απόσπαση υπεραξίας,τον έλεγχο πάνω στην παραγωγή.Οι νέες μορφές ιδιοκτησίας που προτείνει και οι τρόποι οργάνωσης της παραγωγής αποτελούν εν δυνάμει ένα ισχυρό αντιπαράδειγμα. Στην τρέχουσα κυριαρχία του νεοφιλελεύθερου μοντέλου, υπό προϋποθέσεις, θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα ισχυρό εργαλείο εκδημοκρατισμού της οικονομίας, ιδίως της νέας γνωσιακής οικονομίας, και διάχυσης μιας διαφορετικής κουλτούρας διάρθρωσης των σχέσεων παραγωγής. Ωστόσο, την ίδια στιγμή θα μπορούσαν κάλλιστα να αποτελούν βραχίονα μιας κατά τα άλλα απολύτως καπιταλιστικής οικονομίας, πιο ορθολογικής και παραγωγικής από το υπάρχον μοντέλο – κάτι που συνιστά ισχυρή τάση στις κοινότητες. Η τάση αυτή ενισχύεται στο βαθμό που τα αιτήματα έχουν τοπική και όχι καθολική εμβέλεια και δεν εντάσσονται σε ένα πρόγραμμα αλλαγής του υπάρχοντος κοινωνικό-οικονομικού συστήματος.
Η ανάδειξη της συγγένειας της κουλτούρας της Ομότιμης Παραγωγής με την κουλούρα της αλληλεγγύης πρέπει να είναι τμήμα ενός πολιτικού σχεδίου, όπως και η εμβάθυνση της ένταξης του κινήματος P2P στο ευρύτερο αντικαπιταλιστικό κίνημα. Ο Μ. Παναγιωτάκης έκλεισε λέγοντας ότι «το σχετικό πλαίσιο θα πρέπει να περιγραφεί και να τεθεί από την Αριστερά και ως τμήμα Ψηφιακής Πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ θέλουμε να εργαστούμε για αυτό το σκοπό».
Όλες οι ομιλίες βρίσκονται στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς.
Δώρα Κοτσακά